Жүргізілетін сараптамалар түрлері
1. Құжаттардың сот сараптамасы
Қолжазба мен қолтаңбаны сот-сараптамалық зерттеу сараптамасы азаматтық, қылмыстық істер және әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша негізделген шешімдер шығаруға ықпал ететін тиімді құралдардың бірі болып табылады. Сараптаманың бұл түрінің негізгі мақсаты-белгілі бір қолжазба мәтінін жазған немесе қолтаңбаны, сандық жазбаны орындаған адамды анықтау.
Қолтаңбатанушы-сарапшы нені зерттейді?
– қолжазба мәтіндерін немесе олардың бөліктерін;
– құжаттар түпнұсқасындағы қолжазбаны қасақана өзгертуге байланысты немесе байланысты емес, жазу үшін әдеттегі немесе ерекше жағдайларда жасалған жазбаларды (әріптік немесе сандық) және қолтаңбаларды.
Қолжазба мен қолтаңбаны сот-сараптамалық зерттеу сараптамасы қандай міндеттерді шешеді?
Сәйкестендірушілік – бұл қолжазба мәтінінің белгілі бір орындаушысының жеке сәйкестігінің, мәтіннің жеке фрагменттерінің, жазбалардың (әріптік немесе сандық) және қолтаңбаның болу немесе болмау фактісін анықтау, сондай-ақ бір немесе әртүрлі тұлғалардың әртүрлі мәтіндерді, мәтіннің жеке фрагменттерін, жазбалар мен қолтаңбаларды орындау фактісін анықтау.
Диагностикалық – бұл орындаушыға әдеттен тыс ішкі (толқу жағдайы, стресс, ауру, алкогольдік мас болу, жасқа байланысты өзгерістер және т.б.) және сыртқы (жазу қолының ыңғайсыз жағдайы, жартылай жату жағдайы, қараңғы бөлме, қозғалатын көлік және т. б.) жазу жағдайларының әсер ету фактісін анықтау бойынша міндеттер.
Жіктеушілік міндеттері орындаушының қолжазбасының белгілі бір жынысқа, жасқа жататындығын анықтаумен байланысты.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, Жамбыл, БҚО, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, СҚО облыстары, Шымкент қ., Жезқазған қ.
1.2 Құжаттарды сот-техникалық зерттеу
Құжаттарды сот-техникалық зерттеу құжаттарды дайындау мән-жайларын: деректемелерді (қолдарды, мөрлерді, мөртабандарды) салу, жабдықтарды, материалдар мен заттарды пайдалану ерекшеліктерін анықтауға бағытталған.
Құжаттарды сот-техникалық зерттеу қандай жағдайларда қажет?
– хат материалдарының қасиеттеріндегі және құжаттар деректемелерінің белгілеріндегі нақты деректерді анықтау;
– құжаттарды дайындау жағдайлары;
– құжаттарға өзгерістер енгізу тәсілдері;
– құжаттарды дайындау немесе оларға өзгерістер енгізу үшін пайдаланылған заттар мен материалдарды сәйкестендіру.
Құжаттардың сот-техникалық сараптамасы нені зерттейді?
– құжаттар (олардың деректемелері мен материалдары);
– құжаттарды (толық немесе жеке фрагменттерді) дайындауға немесе бұрын дайындалған құжаттарға өзгерістер енгізуге арналған құрылғылар;
– құжаттарды дайындауға немесе бұрын дайындалған құжаттарға өзгерістер енгізуге арналған заттар.
Құжаттардың сот-техникалық сараптамасы? қандай міндеттерді шешеді?
– құжатты және оның жекелеген бөліктерін дайындау тәсілін анықтау;
– құжаттың мазмұнын өзгерту фактісі мен тәсілін анықтау;
– нашар көретін және көрінбейтін жазбаларды қалпына келтіру;
– құжаттың бастапқы түрін белгілеу;
– құжатты дайындаудың салыстырмалы уақытын анықтау;
– құжатты дайындау немесе мазмұнына өзгерістер енгізу үшін қолданылған құралдарды, құралдарды, керек-жарақтар мен материалдарды, сондай-ақ оның орындаушысын сәйкестендіру.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, Жамбыл, БҚО, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, СҚО облыстары, Шымкент қ., Жезқазған қ.
1.3 Сот-автортану зерттеуі
Сот-автортану зерттеуі – мәтін авторын сәйкестендіру, мәтін авторы туралы нақты деректерді (білім деңгейін, жынысын, жасын, тұру географиясын, кәсібін және т.б.), сондай-ақ мәтінді орындау шарттарын анықтау мақсатында жүргізілетін сараптама түрі.
Автортану сараптамасын жүргізу барысында не зерттеледі?
Автортану сараптамасының объектілері тек мәтіндер болуы мүмкін, яғни мағынаның бірлігімен байланысты сөйлемдер жиынтығы, өйткені тек байланысқан мәтінде ғана оның авторының жазбаша және сөйлеу дағдыларының қасиеттері туралы ақпарат болады, оны зерделеу негізінде оны сәйкестендіру жүзеге асырылады немесе автортану сараптамасының алдына қойылған басқа міндеттер шешіледі.
Автортану сараптамасы қандай міндеттер мен мәселелерді шешеді?
Автортану сараптамасының міндеттері сәйкестендіру (бірегейлікті анықтау немесе теріске шығару), диагностикалық (мәтінді құрастыру шарттарын және автордың психофизиологиялық жағдайын анықтау), сондай-ақ автордың әлеуметтік-өмірбаяндық сипаттамаларына қатысты кейбір міндеттер: білім деңгейі, ана тілі, тілдік дағдыларды қалыптастыру орны болып бөлінеді.
Салыстырмалы зерттеу үшін үлгілер ретінде болжамды авторлардың жазбаша сөйлеуінің еркін, шартты-еркін және эксперименттік үлгілері ұсынылуы тиіс.
Эксперименттік үлгілердің санын анықтау кезінде бос үлгілердің қаншалықты толық (сапасы мен саны бойынша) ұсынылғанын ескеру қажет: бос үлгілер неғұрлым аз ұсынылса, соғұрлым эксперименттік үлгілер көбірек ұсынылуы керек.
Ескертпе: сараптаманың осы түрі шеңберінде мазмұны билік өкілдерінің, лауазымды адамдар мен азаматтардың ар-намысы мен қадір-қасиетін қорлауға бағытталған мәтіндердегі жазбаша сөйлеу ерекшеліктерін зерттеу жүргізілмейді.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Алматы қ.
2. Сот портреттік сараптамасы
Портреттік сараптама (габитология) — мақсаты адамды сәйкестендіру немесе оның жеке сипаттамаларын (жынысы, жасы және т.б.) фотосуретке немесе бейнежазбаға түсірілген сырт келбеті бойынша анықтау болып табылатын криминалистік сот сараптамасының түрі.
Сарапшы-габитолог нені зерттейді?
– тірі адамдар мен мәйіттердің фотосуреттерін;
– өзге объектілердегі адамдардың бейнелерін (портреттер, суреттер);
– сараптама мәніне қатысты қылмыстық іс материалдарын;
– сараптамалық зерттеуге арналған үлгілерді.
Портреттік сараптама қандай жағдайларда қажет?
– іздестіріліп жатқан қылмыскердің және күдік тудырған адамның сыртқы келбеті белгілерінің ұқсастығын немесе айырмашылығын анықтау кезінде;
– хабар-ошарсыз жоғалған адамның және мәйіттердің немесе тірі адамдардың фотосуреттеріне түсірілген белгілердің ұқсастығын немесе сыртқы келбетінің айырмашылығын анықтау кезінде;
– хабар-ошарсыз жоғалған адамның және жасырынған қылмыскердің сыртқы келбетінің ұқсастығын немесе айырмашылығын анықтау кезінде;
– әртүрлі тұлғаларға рәсімделген бірнеше құжаттардағы фотосуреттердегі тұлғалардың сыртқы белгілерінің ұқсастығын немесе айырмашылығын анықтау кезінде;
– танылмаған адамдардың мәйіттерінің жеке басын анықтау кезінде.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Ақтөбе. БҚО,Қостанай, Қызылорда Павлодар,СҚО облыстары.
3. Сот бейнефонографиялық сараптамасы
3.1 Сот-сараптамалық бейнефонографиялық зерттеу.
Дауысты және дыбысталған сөздерді спектральді (аспаптық) зерттеу
Криминалистік бейнефонографиялық зерттеу – бұл материалдық тасымалдағыштарда жазылған дыбыстық ақпаратты қалыптастыру және көрсету заңдылықтарына негізделген фактілер мен жағдайларды анықтау мақсатында дыбыстық ақпаратты зерттеу.
Бейнефонографиялық сараптама нені анықтайды?
– заңсыз және бұрмаланған фонограммалардың мазмұнын;
– фонограммалар негізінде тұлғаның жеке ұқсастығын;
– монтаждау белгілерінің болуын/болмауын;
– фонограмма жасауда қолданылатын дыбыс жазу құрылғыларының қасиеттерін анықтайды.
Бейнефонографиялық сараптама нені зерттейді?
Магниттік немесе цифрлық тасымалдағышта жазылған сөйлеу және өзге де дыбыстық ақпарат, сондай-ақ дыбыс жазу құралдары сот фонографиялық сараптамасының объектілері болып табылады.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы облысы, Ақмола, Атырау, ШҚО, СҚО, Жамбыл, БҚО, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар облыстары, Шымкент қ.
3.2 Сот-сараптамалық бейнефонографиялық зерттеу. Дауыс және дыбысталған сөздерді аудитивтік және лингвистикалық зерттеу;
Фонографиялық сараптамалар мен зерттеулер жүргізу кезінде мынадай міндеттер шешіледі:
– жазу барысында немесе одан кейін енгізілген монтаждау және өзгерістер белгілері бар ма;
– зерттеуге ұсынылған фонограмма көшірме/түпнұсқа болып табыла ма;
– шулардан тазарту және ұсынылған фонограмманы басқа тасымалдағышқа қайта жазу;
– ИФ-дағы әңгіменің (- лердің) сөзбе-сөз мазмұны қандай;
– ИФ сәйкестендірушілік зерттеуін жүргізу үшін жарамды ма.
– ИФ-та тіркелген дауыс пен сөйлеген сөз сараптамалық зерттеу үшін үлгілері ұсынылған адамға тиесілі ме;
– ИФ жазбасы ұсынылған дыбыс жазу құрылғысында жүргізілді ме?;
-ИФ – да тіркелген акустикалық сигналдардың арасында қандай да бір нақты (нақты) дыбыс көзінің дыбыстары бар ма (бұл жағдайда эксперименттік үлгілер қажет – зерттелетін объект жасаған дыбысты жазу);
– ИФ-гі негізгі жазбамен байланысты дыбыстардың көздері мен сипаты қандай.
– фонограммада жазылған әңгімеге қанша адам қатысты;
– ИФ-да үшінші тұлғалардың дауыстары бар ма?
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, ШҚО, Жамбыл, БҚО, Қарағанды, Қостанай, Павлодар, СҚО, Түркістан облыстары, Шымкент қ.
4. Сот фототехникалық сараптамасы
Сот фототехникалық сараптамасы не үшін жүргізіледі?
– осы бейнелердің (негативтер мен позитивтер, компьютерлік тасымалдағыштар) фотобейнелері мен тасымалдағыштарын жасау жағдайлары туралы нақты деректерді анықтау;
– фотографиялық технологиялар саласындағы арнайы ғылыми білімдерді пайдалана отырып, оларды жасау үшін техникалық құралдарды және осы объектілерді зерттеу әдістерін белгілеу.
Фототехник-сарапшы нені зерттейді?
Фотосуреттер, фотокамералар, фотоүлкейткіштер, кадрлайтын рамкалар, фотоқағаз, фотопленка және фотосуреттерді дайындауға қажетті басқа да құралдар, материалдар фототехникалық зерттеу объектілері болып табылады. Сонымен қатар, зерттеудің осы түрінің шеңберіне түсіру үшін қажетті кинопленкалар, кинокамералар және құралдар кіреді.
Сот фототехникалық сараптамасы қандай міндеттерді шешеді?
– суретте бейнеленген заттардың көлемін және олардың арасындағы қашықтықты анықтау;
– түсіру жағдайларына қатысты жағдайларды анықтау (жарықтандыру – табиғи, жасанды);
– объектив түрі – қалыпты, кең бұрышты, телеобъектив, репродукция немесе натурадан түсіру;
– суретті дайындау тәсілін анықтау (фотомонтажды пайдалану);
– түсіру аппаратурасын, техникалық құралдарды, сондай-ақ заттарды, үй-жайларды, жергілікті жер учаскелерін сәйкестендіру;
– фотосурет қосымша өңдеуге ұшырады ма; суретте бейнеленген объектілер натурадан суретке түсірілді ме немесе олар баспа басылымының репродукциясы болып табылады ма;
– бұл сурет фотомонтаж қолдану арқылы дайындалған ба;
– фотосуреттер осы жабдықты қолдана отырып жасалған ба және т. б.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., БҚО, Шымкент қ.
5. Сот трасологиялық сараптамасы
Трасологиялық сараптама әртүрлі іздерді зерттеу кезінде олардың пайда болу механизмін анықтау және оларды қалдырған объектіні анықтау үшін нақты деректерді анықтайды.
Сарапшы трасолог нені зерттейді?
– іздерді, іздердің үлгілерін және оқиға орнында алынатын өзге де заттай дәлелдемелерді;
– тексерілетін объектілерді;
– үлгілерді;
– оқиға орнының заттай немесе суреттерде және қарау хаттамаларында тіркелген заттық жағдайын;
– іздерді алу орны, уақыты және әдісі туралы мәліметтерді.
Трасологиялық сараптама барлық іздерді зерттемейді, тек механикалық іздер-бейнелерін ғана зерттейді.
Трасологиялық сараптама қандай міндеттерді шешеді?
– топтық тиістілікті анықтау және әртүрлі объектілерді олардың іздері бойынша сәйкестендіру;
– бөлшектердің бір бүтінге жататынын анықтау;
– із түзудің механизмі мен жағдайларын диагностикалау, болған оқиғаға іздердің қатыстылығын, із қалдырған объектілердің қасиеттері мен белгілерін анықтау;
– із қалдырылған жағдайларды анықтау; объектілердің суық қару санатына жататындығын анықтау.
Қолдар мен жалаң аяқтардың іздерін дактилоскопиялық зерттеу трасологиялық сараптаманың бір түрі болып табылады және адамды саусақ пен қолдың алақанының, сондай-ақ аяқтың саусақтары мен табанының ішкі беттерінің іздері мен іздері бойынша анықтау үшін тағайындалады.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, Жамбыл, БҚО, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, СҚО, Түркістан облыстары, Семей қ., Шымкент қ., Жезқазған қ.
6. Сот баллистикалық сараптамасы
Сот баллистикалық сараптамасы не үшін жүргізіледі?
Қаруды, оқ-дәрілерді, оқ-дәрілерді зерттеу кезінде арнайы ғылыми білім негізінде белгіленетін атыс іздерін зерттеу кезінде зерттелетін оқиға мән-жайларының нақты деректерін анықтау.
Сот баллистикалық сараптамасы нені зерттейді?
Зерттеу объектілері тұтасымен қару және оның жекелеген бөліктері, оқ-дәрілер және оқ-дәрілер жарақтарының компоненттері жәбірленушінің киімінің және оқиға орнынан іздердің (тесіктердің, рикошет іздерінің) зақымдануы, оқ-дәрілерді дайындау және қаруды қайта жасау үшін пайдаланылатын материалдар, шикізат, құрал-саймандар, газды қару мен оның патрондары, сараптамалық зерттеуге арналған үлгілер, сараптама нысанасына жататын ақпаратты қамтитын іс материалдары (заттай дәлелдемелерді қарап-тексеру және алу хаттамалары, оқиға орнын қарап-тексеру хаттамалары, оқиға орнын қарап-тексеру сызбасы, сот-медициналық сараптаманың қорытындысы).
Сот-баллистикалық сараптамамен шешілетін міндеттер:
– атыс қаруы мен оқ-дәрілердің түрін, моделін және калибрін белгілеу, атыс оқтары, гильзалары бойынша қарудың нақты данасын белгілеу;
– қару мен оқ-дәрілерді атуға жарамдылығын анықтау;
– патрондардың, оқтардың, гильзалардың, бытыралардың, картечтердің біркелкілігін анықтау;
– ату бағытын, бұрышын, қашықтығын анықтау мақсатында кедергілердегі атыс іздерін зерттеу.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, Жамбыл, БҚО, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, СҚО, Түркістан облыстары, Семей қ., Шымкент қ., Жезқазған қ.
7.Заттар мен материалдардың сот сараптамасы
7.1 Лакты бояу материалдарын, жабындар мен полимер материалдарын сот-сараптамалық зерттеу
Лак-бояу материалдарын, жабындарды және полимерлік материалдарды (бұдан әрі – ЛБМ, ЛБЖ және ПМ) сот-сараптамалық зерттеу осы объектілерді зерттеудің технологиясы, құрамы және әдістері саласындағы арнайы ғылыми білімді пайдалана отырып, сот сараптамасының жалпы ережелері негізінде ЛБМ, ЛБЖ және ПМ сараптамалық зерттеулерінің көмегімен зерттелетін оқиғаның нақты деректерін, мән-жайларын анықтайды.
ЛБМ, ЛБЖ және ПМ зерттеу жүргізу барысында не зерттеледі?
ЛБМ, ЛБЖ және ПМ сот-сараптамалық зерттеу объектілері оқиға орнындағы заттық жағдайдың әртүрлі элементтері-беті боялған заттар және полимерлік материалдардан жасалған бұйымдар, лак-бояу материалдары және олардың құрамдас бөліктері, лак-бояу материалдарымен жұмыс істеуге арналған құралдар мен құрылғылар, жанаспалы өзара іс-қимыл іздері бар боялған заттардың нақты жиынтығы, полимерлерден жасалған бұйымдарға арналған шикізаттың белгілі бір жиынтығы, оларды дайындауға арналған механизмдер мен жабдықтар болып табылады.
ЛБМ, ЛБЖ және ПМ зерттеулері қандай міндеттерді шешеді?
– заттың табиғатын оны ЛБЖ, ЛБМ, ПМ, сондай-ақ оның құрамы мен нысаналы мақсатына жатқызу мақсатында анықтау;
– нақты объектілерді анықтау үшін ЛБМ, ЛБЖ және ПМ микробөлшектері мен микроіздерінің жарамдылығын анықтау;
– жалпы тектік, топтық тиістілікті анықтау;
– тасымалдаушы-заттардағы жеке бөліктер немесе із-қатпарлар бойынша нақты боялған затты ұқсастыру;
– тасымалдаушы-заттарда ЛБМ, ЛБЖ және ПМ бөлшектерінің із-қатпарларының түзілу механизмін белгілеу;
– зерттелетін объектілердің байланыс өзара әрекеттесу фактісі мен механизмін анықтау;
– ЛБМ, ЛБМ, ПМ іздері бойынша олардың шығу көзін белгілеу;
– тақырыпты өзгерту фактісі мен әдісін анықтау.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., ШҚО, Жамбыл, БҚО, Қарағанды, Қостанай, Маңғыстау, Павлодар облыстары, Шымкент қ.
7.2 Мұнай өнімдері мен жанар-жағармай материалдарын сот-сараптамалық зерттеу
Сараптаманың осы түрінің мәні сот сараптамасының жалпы ережелері мен осы тектес сараптаманың ғылыми негіздерін құрайтын арнаулы білім салалары-мұнай химиясы, мұнай өңдеу технологиясы және т.б. негізінде мұнай өнімдері мен жанар – жағармай материалдарын (бұдан әрі – МӨ және ЖЖМ) зерттеу арқылы зерттелетін оқиғаның нақты деректерін, мән-жайларын анықтау болып табылады.
МӨ мен ЖЖМ зерттеуі нені зерттейді?
– тез тұтанатын мұнай өнімдері;
– жағармайлар;
– қатты мұнай өнімдері;
– мұнай.
МӨ және ЖЖМ зерттеулерін жүргізу кезінде қандай міндеттер шешіледі?
– мұнайды қайта өңдеу өнімдеріне жатқызу мақсатында шығу тегі белгісіз заттардың табиғатын анықтау және анықтау;
-қолданыстағы ғылыми-техникалық және сауда сыныптамаларына сәйкес мұнай, МӨ және ЖЖМ зерттеуге ұсынылған түрін, маркасын анықтау, зерттеуге ұсынылған МӨ және ЖЖМ мақсаты мен қолданылу саласы;
– мұнай, МӨ және ЖЖМ жалпы топтық тиістілігін анықтау;
– шығарылған жері (нақты мұнай өңдеу зауыты, шығарылған бір партияның тиесілігі), сақтау, пайдалану шарттары бойынша бірыңғай шығу көзін белгілеу;
– зерттелетін оқиғаға байланысты бөліктерге бөлінген мұнай, МӨ және ЖЖМ массаларын (объектілерін) теңдестіру;
– басқа заттармен, өзге табиғат заттарымен қоспалардағы нақты мұнайдың, МӨ мен ЖЖМ сандық құрамын анықтау;
– МӨ, ЖЖМ түрін өзгертудің сипаты мен себептерін анықтау.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Ақтөбе, Атырау, ШҚО, Жамбыл, БҚО, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар облыстары, Шымкент қ.
7.3 Металдар мен қорытпаларды сот-сараптамалық зерттеу
Металдар мен қорытпаларды және олардан жасалған бұйымдарды сараптау химиялық зерттеулер тобына жатады және металл табиғатының кез келген объектілерін талдау үшін қолданылады. Зерттелетін заттар немесе фрагменттер металдардан, қорытпалардан жасалуы, неғұрлым ірі металл объектілерінің бөліктері (оның ішінде микрочастицалар) болуы мүмкін.
Металлтанушы-cарапшы нені зерттейді?
Металдар мен қорытпаларды сот-сараптамалық зерттеу объектілері металдар мен қорытпалардан жасалған өнім, бұйымдардың жекелеген бөліктері, металдарды да, бұйымдарды да алуға арналған шикізат материалы, тасымалдаушы затта металл бөлшектерінің қатпарлану іздері, металдарды, қорытпаларды алудың және белгілі бір өнімді дайындаудың технологиялық процестері болып табылады.
Металдар мен қорытпаларды сот-сараптамалық зерттеумен шешілетін міндеттер:
– металды зерттеуде қабылданған жіктеуге сәйкес металдың (қорытпаның) белгілі бір түрге жататындығын анықтау;
-металдан (қорытпадан) жасалған объектінің қасиеттерін және олардың нормативтік-техникалық құжаттамаға (жұмыс сызбасына, технологиялық картаға, МЕМСТ, ТШ) сәйкестігін анықтау;
– тасушы заттарда микробөлшектер мен металл іздерінің болу фактісін, микробөлшектердің қатпарлануының пайда болу механизмін анықтау,;
– оқиға оқиғасына байланысты өзгермеген және өзгертілген металдар мен қорытпалардан жасалған объектілердің нысаналы мақсатын, металдар мен қорытпалардан жасалған объектілердің бұзылу сипаты мен себептерін белгілеу;
– металдар мен қорытпалардан жасалған салыстырылатын объектілердің тектік және топтық тиістілігін анықтау;
– шикізаттың, металдар мен қорытпалардан жасалған бұйымдардың шығу көзін (жалпы, бірыңғай), металл бөліктерінің (микробөлшектердің) нақты бір бұйымға тиістілігін анықтау;
– бұйымдарды, агрегаттарды дайындау тәсілін, нақты дайындаушы зауыттың өнім бұйымдарының тиістілігін анықтау.
Ескертпе: бұйымдарды сертификатталған өнімге не белгілі бір дайындаушы- зауыттың өніміне жатқызу мақсатында міндеттерді шешу кезінде осы өнімге сапа сертификаттарын және осы зауыттың салыстырмалы үлгілерін ұсыну қажет. Белгілі бір дайындаушы-зауыттың өнімдерінің сапасын зерттеу үшін осы зауыттың үлгілерінен басқа, технологиялық құжаттаманы ұсыну қажет және қажет болған жағдайда осы зауытта зерттеу жүргізуді ұйымдастыру қажет.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., БҚО, Жамбыл, Қостанай облыстары
7.4 Топырақты сот-сараптамалық зерттеу
Топырақты сот-сараптамалық зерттеудің мәні ретінде криминалистика, топырақтану және басқа да ғылымдар саласындағы арнайы ғылыми білім негізінде объектінің нақты жер учаскесінде (оқиға орнында) болуын куәландыратын нақты мән-жайларды анықтау түсініледі.
Топырақтанушы-сарапшы нені зерттейді?
-тасымалдаушы-заттардағы (КҚ, киім, аяқ киім, бұзу құралдары, жарақат салу және өлтіру құралдары) топырақтан шыққан заттардың қабатталуы;
– жердің нақты учаскесі немесе осы учаскені білдіретін топырақтың зерттелетін және бақылау үлгілері (қоса беріліп отырған жоспар-схемаға сәйкес алынған);
– оқиға орнын қарау хаттамасы, онда жергілікті жер учаскесін сипаттау сипаты, өсімдіктердің, техногендік түзілімдердің сипаттамасы, алу уақытын, орнын, тәсілін көрсете отырып, топырақ үлгілерін алу хаттамалары, анықтамалық ақпарат: заттай дәлелдемелер ретінде бөлінген материалдық объектілерге әсер ету факторлары туралы, сараптамаға ұсынылғанға дейінгі кезеңде (сәйкестендіру кезеңі), оқиға болған кездегі метеорологиялық жағдайлар және үлгілерді алу туралы.
Топырақты зерттеу кезінде қандай міндеттер шешіледі?
– тасымалдаушы объектілерде топырақ табиғатының қабаттарының болуын анықтау;
-тасымалдаушы нысандардағы қабаттардың нақты жер учаскесіне тиістілігін анықтау (бұл ретте аралық міндеттер салыстырылатын объектілердің тектік, топтық тиістілігін анықтау болып табылады);
– – тасымалдаушы заттарда Топырақ қабатының түзілу механизмін белгілеу;
– тасымалдаушы-пәндерде қабаттардың қалыптасуының уақытша сипаттамаларын анықтау.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., БҚО, Қарағанды, Қостанай, Павлодар, Шымкент қ.
7.5 Талшықтық материалдар мен олардан жасалған бұйымдарды сот-сараптамалық зерттеу
Талшықты материалдар мен олардан жасалған бұйымдарды сот-сараптамалық зерттеу арнайы ғылыми білім негізінде талшықтарды табуға және олардың қандай да бір типке немесе топқа жататынын анықтауға арналған химиялық сараптама түрлерінің бірі.
Талшықты материалдар мен олардан жасалған бұйымдарды сот-сараптамалық зерттеудің объектілері не болып табылады?
– тоқыма талшықтары мен жіптер;
– Иірілген жіп;
– маталар мен трикотаж;
– мақта, ватин, киіз;
– арқан;
– техникалық мақсаттағы талшықтар.
Талшықты табиғат объектілерін сараптау шешетін міндеттер:
– анықталған бөлшектердің талшықты табиғатын, олар жататын мүмкін өнімді, бөлшектердің сәйкестендіруге жарамдылығын анықтау;
– нысанды талшықтардың болуына зерттеу және олардың табиғатын анықтау;
– талшықтарды объектіге тасымалдау механизмін анықтау;
– объектінің басқа киім заттарымен, қылмыс құралымен, кедергілермен, көлік құралдарымен және т. б. байланысатын өзара әрекеттесу фактісін анықтау;
– талшық көзінің зақымдану себебін анықтау;
– күйдірілген материалда күйдірілген талшықтардың болу фактісін анықтау, күйдірілген объектілерді сәйкестендіру;
– тоқыма бұйымдарының талшықтарын сәйкестендіру;
– өндіріс құрамын, тәсілін анықтау;
– тоқыма бұйымы жасалған жіптер құрамының, оның заттаңбасында көрсетілген ақпараттың сәйкестігін анықтау.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, Жамбыл, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, Семей қ., Шымкент қ.
7.6 Спирт құрамды сұйықтықтарды сот-сараптамалық зерттеу
Спирт құрамды сұйықтықтарды (бұдан әрі-СҚС) сот-сараптамалық зерттеу сот сараптамасы теориясы, спирт құрамды сұйықтықтарды дайындау химиясы мен технологиясы және оларды зерттеу әдістері саласындағы арнайы ғылыми білім негізінде анықталатын қылмыс оқиғасы туралы нақты деректерді анықтау үшін қолданылады.
ССЖ сот-сараптамалық зерттеу объектілері қандай?
Спирттер, арақтар, коньяктар, ликерлер, қолдан және зауыттық дайындау тәсіліндегі шараптар, үйде дайындалған өнімдер (брага, чача, самогон), осы сұйықтықтардың тасыалдағыш заттардағы іздері, СҚС өндіру технологиясы құрамында спирті бар сұйықтықтарды (бұдан әрі-СҚС) сот – сараптамалық зерттеу объектілері болып табылады.
СҚС зерттеу қандай міндеттерді шешеді?
-қолданыстағы сыныптамаларға (ғылыми-техникалық, сауда-саттық) сәйкес белгілі бір түрдегі көлемде немесе іздерде орналасқан ССЖ-ның тиістілігін анықтау;
– СҚС дайындау тәсілін анықтау;
– СҚС өнеркәсіптік өндіріс бұйымының белгілі бір түріне (типіне) және сортына тиістілігін анықтау;
– МЕМСТ сипаттамаларына сәйкестігін анықтау;
– СҚС жалпы тектік, топтық тиістілігін анықтау;
– оларды дайындау (өндіру) тәсілі, орны бойынша СҚС жалпы шығу көзін анықтау;
– зерттелетін оқиғаға байланысты бөліктерге бөлінген СҚС нақты көлемін анықтау;
– СҚС бірыңғай купажға тиістілігін анықтау;
– әртүрлі құрылғылар мен конструкцияларды үй жағдайында күшті спирттік ішімдіктерді алу үшін айдау аппараттарына жатқызу.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Ақтөбе, ШҚО, Жамбыл, Қарағанды, Павлодар, Семей қ., Шымкент қ.
7.7 Арнайы химиялық заттарды сот-сараптамалық зерттеу
Арнайы химиялық заттарды сот-сараптамалық зерттеудің (бұдан әрі – АХЗ) мәні химия саласындағы арнайы ғылыми білімді, осы объектілерді зерттеудің құрамы мен әдістерін пайдалана отырып, сот сараптамасы теориясының жалпы ережелері негізінде АХЗ сараптамалық зерттеулерінің көмегімен зерттелетін оқиғаның нақты деректерін, мән-жайларын анықтауды құрайды.
АХЗ зерттеулерін жүргізу барысында не зерттеледі?
– арнайы химиялық заттардың микроіздері бар тасымалдаушы объектілер;
-құрамында адам денесінің әртүрлі бөліктерінің бетінде, оның киімінде, оқиға болған жердің заттық жағдайын тасымалдаушы заттарда табылған және жасанды төсемдерге ауыстырылған арнайы химиялық заттар бар микроследтер;
– арнайы химиялық заттармен блокталған объектілер;
– сараптамалық зерттеуге арналған үлгілер.
Осы зерттеу шеңберінде шешілетін міндеттер:
-АХЗ-ға жататын люминесцентті заттарды (люминофорларды) тасымалдаушы-заттарда табу;
-люминофордың із құраушы қабілетін және онымен жанасқан кезде қатпарлар іздерінің пайда болу мүмкіндігі мен жағдайларын зерттеу мақсатында тасымалдаушы-зат бетінің із қабылдайтын қабілетін анықтау;
– тасымалдаушы заттардан табылған люминофордың жіктелу тиістілігін анықтау;
-тасымалдаушы заттардағы люминофорларды және люминофор үлгісін оларды бір класқа, түрге, маркаға жатқызу мақсатында салыстырмалы зерттеу, яғни салыстырылатын люминофорлардың тектік, топтық тиістілігін анықтау;
-тасымалдаушы заттардағы люминофор із-қатпарларының және люминофор үлгісінің құрамы бойынша бірыңғай (нақты) көлемге, массаға тиесілігін анықтау, яғни сәйкестендіру міндетін шешу-бүтінді бір бөлігі бойынша сәйкестендіру;
-осы іздердің шайындыларды өндіру механизміне сәйкестігін анықтау мақсатында тасымалдаушы-объектілерде (негізінен киімде және қолдан шайындылары бар мақта тампондарында) люминофорлардың із түзілу тетігін белгілеу;
– анықталған байланыс өзара іс-қимыл қол күдікті заттарды, оның киім оқшауланған объектілері.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, Жамбыл, Қарағанды, Қызылорда, Павлодар, СҚО, Семей қ., Шымкент қ.
7.8 Әйнектен, керамикадан және силикат құрылыс материалдарынан жасалған бұйымдарды сот-сараптамалық зерттеу
Әйнек, керамика және силикат құрылыс материалдарын сот-сараптамалық зерттеу қандай жағдайларда қажет?
Осы объектілерді өндіру технологиясы, зерттеу құрамы мен әдістері саласындағы арнайы ғылыми білімді пайдалана отырып, сот сараптамасы теориясының жалпы ережелері негізінде зерттелетін оқиғаның нақты деректерін, мән-жайларын анықтау кезінде.
Әйнек, керамика және силикат құрылыс материалдарын сот-сараптамалық зерттеу кезінде не зерттеледі?
Әйнек, керамика, құрылыс материалдары және олардан жасалған бұйымдар, бұйымдардың жекелеген бөліктері, әйнектен, керамикадан және құрылыс материалдарынан заттар алуға арналған шикізат материалы, тасымалдағыш заттағы әйнек, керамика және құрылыс материалдары бөлшектерінің қатпарлану іздері, белгілі бір өнімді алу мен дайындаудың технологиялық процестері сот-сараптамалық зерттеу объектілері болып табылады.
Әйнек, керамика және силикат құрылыс материалдарын сот-сараптамалық зерттеу қандай міндеттерді шешеді?
– зерттелетін объектінің белгілі бір түрдегі немесе топтағы материалға немесе өнімге тиістілігін анықтау, белгілі бір өнімді сәйкестендіру;
– бұзылу себептері мен механизмін, өнімді пайдалану жағдайларын және т.б. анықтау.
8. Жол-көлік оқиғасы жағдайлары мен көлік құралдарының сот сараптамасы
Жол-көлік оқиғасы жағдайлары мен көлік құралдарының сот сараптамасы (ЖКОЖ мен КҚСС) ЖКО тетігімен, көлік құралдарының техникалық жай-күйімен, жол жағдайымен, ЖКО қатысушыларының іс-әрекеттерімен байланысты жол-көлік оқиғасының мән-жайлары туралы нақты деректер кешенін (жиынтығын), сондай-ақ объектілерді (бастапқы деректерді, көлік құралдарын, іс материалдарын) зерттеу жолымен оларды сарапшылардың арнайы ғылыми білімдері негізінде белгілейтін ЖКО туындауына ықпал еткен себептер мен жағдайларды қамтиды.
ЖКОЖ мен КҚ сот сараптамасын жүргізу барысында не зерттеледі?
– жол-көлік оқиғасына қатысқан көлік құралдары (автомобильдер, мотоциклдер, мотороллерлер, мопедтер, мотоколяскалар, тракторлар, тіркемелер мен жартылай тіркемелер, велосипедтер, қалалық электр көлігі);
– жол-көлік оқиғасы болған жер-жол-көлік оқиғасы болған жол учаскесі;
– іс материалдары (ЖКО болған жерді қарау хаттамасы);
– оқиға схемасы бар хаттамаға қосымша, ЖКО схемасы;
– көлік құралының техникалық жағдайын тексеру және тексеру хаттамасы; тергеу экспериментінің хаттамасы;
– фото және бейнематериалдар;
– куәлардан, жүргізушілерден және жәбірленушілерден жауап алу хаттамалары.
ЖКОЖ мен КҚСС қандай міндеттерді шешеді?
– ЖКО пайда болу және даму жағдайларын зерттеу;
– ЖКО орнының жағдайын, КҚ қауіпсіздік пен пайдаланудың техникалық нормаларына сәйкестігін зерттеу.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, Жамбыл, БҚО, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, СҚО, Түркістан облыстары, Семей қ., Жезқазған қ.
Сот-сараптамалық көлік-трасологиялық зерттеудің міндеттері істің мән-жайларын анықтау, оқиға болған жердегі көлік құралдарының іздерін, көлік құралдарындағы іздерді, көлік құралдарының бөлінген бөліктері мен бөлшектерін зерттеу негізінде оқиғаның механизмін тұтастай немесе оның жеке фазаларын анықтау болып табылады.
Сот-сараптамалық трассалық-трасологиялық зерттеудің мәні сарапшының іздерді зерттеу негізінде белгілейтін мән-жайлар (нақты деректер) болып табылады.
Сот-сараптамалық көлік-трасологиялық зерттеу барысында не зерттеледі?
Жол-көлік оқиғасы заттық жағдайының заттары (көлік құралдары және олардың бөлшектері, көлік құралдарының басқа көлік құралдарымен немесе өзге де объектілермен түйіскен өзара іс-қимылының іздері, көлік құралдары дөңгелектерінің (шынжыр табандарының) іздері, зардап шеккендердің киім-кешектері және т.б.), іс материалдары.
Сот-сараптамалық көлік-трасологиялық зерттеулер кезінде қандай міндеттер шешіледі?
– ЖКО-ға қатысқан көлік құралдарының моделін анықтаумен байланысты істің мән-жайларын анықтау (жіктеушілік міндет), оларды сәйкестендіру (сәйкестендірушілік міндеттер);
– оқиға орнында көлік құралдарының іздерін, көлік құралдарындағы іздерді, көлік құралдарының бөлінген бөліктері мен бөлшектерін зерттеу негізінде оқиғаның механизмін тұтастай немесе оның жеке фазаларын анықтау (диагностикалық міндеттер).
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, Жамбыл, БҚО, Қостанай, Қызылорда, Павлодар, СҚО, Түркістан облыстары, Шымкент қ.
Көлік құралдарын сот-сараптамалық зерттеудің мәні: техникалық ақаулықтың пайда болу себептері мен уақытын (ЖКО басталғанға дейін, кезінде немесе одан кейін), ЖКО басталған сәтке дейін ақаулықты анықтау мүмкіндігін, сондай-ақ оның болуы ЖКО дамуына әсерін анықтауға байланысты мән-жайлар болып табылады.
Көлік құралдарын сот-сараптамалық зерттеудің объектілері қандай?
Жол-көлік оқиғасының орны, көлік құралдары, қозғалыс қауіпсіздігіне әсер ететін көлік құралдарының бөлшектері, жол-көлік оқиғасының материалдары, жол-көлік оқиғасы орнын және көлік құралдарын қарап тексеру хаттамалары, жол-көлік оқиғасына қатысушылардың түсіндірмелері мен түсініктемелері, куәлардың айғақтары, оқиға орны мен көлік құралдарының бейне-және фототүсірілімдері, сарапшылар мен мамандардың қорытындылары, сондай – ақ зерттеу нысанасына қатысты басқа да материалдар сот-сараптамалық зерттеу объектілері болып табылады.
Осы зерттеу аясында қандай міндеттер шешіледі?
– анықтау, тергеу органдарының, соттың көлік құралының техникалық ақаулығының себебін және уақытын анықтау (оқиғаға дейін, сол сәтте немесе одан кейін);
– жүргізушінің немесе көлік құралының техникалық жай-күйіне жауапты басқа адамның жол-көлік құралы сәтіне дейін көлік құралының ақаулығын анықтау мүмкіндігі;
– анықтау, тергеу органдары, сот анықтаған көлік құралының техникалық ақауы мен жол-көлік оқиғасы арасындағы себептік байланыстың техникалық жағы.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, Жамбыл, БҚО, Қостанай, Қызылорда, Павлодар, СҚО, Түркістан облыстары, Шымкент қ., Жезқазған қ.
Жол-көлік оқиғалары (бұдан әрі – ЖКО) болған жердегі жолдың техникалық жағдайын, жол жағдайларын сот-сараптамалық зерттеу жол-көлік оқиғасына дейін және одан кейін тікелей көлік құралдарының қозғалысы жүретін автомобиль жолының учаскесін, оқиға орнының учаскесін, осы учаскедегі жол жағдайларын, жолмен өзара іс-қимыл жасайтын көлік құралдары элементтерін жол-көлік оқиғасымен байланысты автомобиль жолының және оның элементтерінің құрылыс және пайдалану сапасы, жол жағдайлары мен қоршаған орта, сондай-ақ автомобиль жолымен өзара іс-қимыл жасайтын көлік құралдары элементтерінің конструкциясы мен жай-күйін анықтау мақсатындағы сараптамалық зерттеумен байланысты.
ЖКО орнындағы жолдың техникалық күйін, жол жағдайларын сот-сараптамалық зерттеу жүргізу барысында не зерттеледі?
ЖКО орнындағы жолдың техникалық күйін, жол жағдайларын сот – сараптамалық зерттеу объектісі – оқиға болған жердегі жол учаскесі, оған тікелей жанасатын көлік құралдары қозғалысының учаскелері, жолмен өзара іс-қимыл жасайтын көлік құралдарының элементтері.
ЖКО орнындағы жолдың техникалық күйін, жол жағдайларын сот-сараптамалық зерттеу аясында қандай міндеттер шешіледі?
– жолдың негізгі біліктілік сипаттамаларын белгілеу;
– оның құрылымдық элементтерінің техникалық жай-күйін және жол жағдайларын белгілеу;
– жолда қозғалыс қауіпсіздігіне қауіп төндіретін ақаулардың пайда болу себептері мен уақытын анықтау.
9. Сот экономикалық сараптамасы
Сот-экономикалық сараптамасының мәні қаржы-шаруашылық операциялары болып табылады. Сот экономикалық сараптамасы шеңберіндегі сараптамалық зерттеу әдісі – ұсынылған қаржы-шаруашылық құжаттарын құжаттамалық бақылау әдісі.
Шаруашылық операцияларын сот-сараптамалық зерттеу шеңберінде мынадай міндеттер шешіледі:
– қаржы-шаруашылық қызмет субъектілерінің есептік қаржылық көрсеткіштерін белгілеу;
– кәсіпорынның шаруашылық қызметін зерттеу және талдау;
– баланс баптарын талдау;
– шаруашылық жүргізуші субъектінің Жарғылық қорындағы үлесті белгілеу;
– іс үшін маңызы бар өзге де шаруашылық операцияларын зерттеу.
Осы сараптама аясында келесі мәселелер шешіледі:
– қаржы-шаруашылық қызметтің есептік көрсеткіштері бухгалтерлік есеп деректеріне сәйкес келе ме;
– шаруашылық қызметті жүзеге асыру барысында қандай мақсаттарға материалдар мен ақша қаражаттары пайдаланылды.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Қостанай, Қызылорда, Түркістан, Қарағанды облыстары, Семей қ., Шымкент қ.
Сот-сараптамалық бухгалтерлік зерттеу шеңберінде мынадай міндеттер шешіледі:
– материалдық құндылықтар мен қызметтер үшін есеп айырысу операцияларын есепке алуда көрсетуді белгілеу;
– ақша қаражаттарын кіріске алуды, есептеуді, төлеуді және есептен шығаруды белгілеу;
– бухгалтерлік есепті жүргізудің бухгалтерлік заңнама талаптарына сәйкестігін айқындау;
– кассалардағы және банктік шоттардағы ақша қаражаттарымен жүргізілетін операцияларды зерттеу;
– материалдық құндылықтармен жүргізілетін операцияларды зерттеу;
– іс үшін маңызы бар өзге де бухгалтерлік операцияларды зерттеу.
Осы сараптама аясында келесі мәселелер шешіледі:
– зерттеу кезеңі үшін тауарлық-материалдық қорларды және ақша қаражатын кіріске алу және есептен шығару бухгалтерлік есеп құжаттарымен негізделген бе;
– зерттелетін кезеңдегі тауарлық-материалдық қорлардың, ақша қаражатының кем шығуының (артық шығуының) сомасы қандай;
– зерттелетін кезеңдегі ақшалай қаражат берешегінің мөлшері қандай;
– зерттелетін кезеңдегі төлемдер (жалақы, жәрдемақы) бойынша берешектің мөлшері қандай;
– іс үшін маңызы бар және сарапшының құзыретіне жататын өзге де мәселелер.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, Жамбыл, БҚО, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, СҚО, Түркістан облыстары, Семей қ.,Шымкент қ.
Сот-сараптамалық қаржы-несиелік зерттеу шеңберінде мынадай міндеттер шешіледі:
– берілген қарыздың негізгі борышы бойынша берешекті айқындау;
– берілген қарыздың сыйақысы бойынша берешекті айқындау;
– іс үшін маңызы бар өзге де қаржы-кредит операцияларын зерттеу.
Осы сараптама аясында келесі мәселелер шешіледі:
– белгілі бір күнге алынған қарыз бойынша, оның ішінде негізгі борыш және сыйақы бойынша берешек мөлшерін айқындау;
– белгілі бір кезең үшін қарыз шарты бойынша заңды (жеке) тұлғаға есептелген сыйақы сомасы қандай;
– белгілі бір кезең үшін қарыз шарты бойынша заңды (жеке) тұлға тарапынан негізгі борышты, сыйақыны өтеу сомасы қандай;
– іс үшін маңызы бар және сарапшының құзыретіне жататын өзге де мәселелер.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, БҚО облыстары, Семей қ.
Сот-сараптамалық қаржы-бюджеттік зерттеу шеңберінде мынадай міндеттер шешіледі:
– салық және өзге де міндеттемелер шеңберінде бюджет алдында берешектің болуын немесе болмауын анықтау;
– бюджет қаражатының мақсатты пайдаланылуын айқындау;
– іс үшін маңызы бар өзге де қаржы-бюджеттік операцияларды зерттеу.
Осы сараптама аясында келесі мәселелер шешіледі:
– бюджетке төленуге жататын салықтардың және басқа да міндетті төлемдердің (салықтың немесе міндетті төлемнің түрін, зерттеу кезеңін көрсете отырып) мөлшері қандай;
– бюджетке төленген/төленбеген салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің (салық түрін немесе міндетті төлемді, зерттеу кезеңін көрсете отырып) мөлшері қандай;
– бюджетке төленетін қосымша есептеуге жататын салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің (салықтың немесе міндетті төлемнің түрін, зерттеу кезеңін көрсете отырып) сомасы қандай;
– бөлінген бюджет қаражаттарының нысаналы мақсатын айқындау;
– іс үшін маңызы бар және сарапшының құзыретіне жататын өзге де мәселелер.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, Түркістан облыстары, Семей қ., Шымкент қ.
10. Сот тауартану сараптамасы
Азық-түлік емес тауарларды сот-сараптамалық тауартану зерттеуі олардың тұтыну және өзге құнына әсер ететін азық-түлік емес тауарлардың негізгі сипаттамалары туралы нақты деректерді және осы сипаттамаларды қалыптастыратын факторларды айқындау үшін жүргізіледі.
Сарапшы-тауартанушы нені зерттейді?
– өнеркәсіптік тауарлар;
– орау;
– таңбалау;
– салыстырмалы үлгі;
– активтің сипаттамалары және осы сипаттамаларды қалыптастыратын факторлар туралы ақпаратты қамтитын құжат;
– басқа құжаттар.
Сараптама жүргізу кезінде шешілетін міндеттер:
– зерттеуге ұсынылған тауарларды диагностикалау: техникалық параметрлерді, ақаулардың болмауы/болуын, тозу деңгейін анықтау;
– зерттеуге ұсынылған тауарларды жіктеу: белгілі және жалпы қабылданған жіктеулер бойынша сыныпқа, топқа және түрге жатқызу;
– зерттеуге ұсынылған тауарларды сәйкестендіру: үлгіге сәйкестік мәніне салыстырмалы зерттеу, тауартану шеңберінде бүтін бөліктердің тиесілігі тұрғысынан салыстырмалы зерттеу, тауар сипаттамаларының (құннан басқа) тиісті стандарттар мен техникалық шарттардың талаптарына сәйкестігін айқындау;
– тауардың құндық сипаттамаларын анықтау кезінде шығынды, салыстырмалы және табысты тәсілдерді пайдалана отырып ситуациялық талдау жүргізу.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақтөбе, Атырау, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, Түркістан, БҚО, ШҚО, облыстары, Семей қ., Шымкент қ.
Азық-түлік тауарларын сот тауартану зерттеуі тұтыну және өзге де құнға әсер ететін азық-түлік тауарларының негіз қалаушы сипаттамалары туралы нақты деректерді және осы сипаттамаларды қалыптастыратын факторларды талдау үшін жүргізіледі.
Сарапшы-тауартанушы нені зерттейді?
– азық-түлік тауарларын, орамаларды;
– таңбалауды;
– салыстырмалы үлгіні;
– активтің сипаттамалары және осы сипаттамаларды қалыптастыратын факторлар туралы ақпаратты қамтитын құжатты;
– іс үшін маңызы бар өзге де құжаттар мен материалдарды.
Сараптама жүргізу кезінде шешілетін міндеттер:
– тауартану шеңберінде зерттеу объектілерін диагностикалау (ақаулардың болмауы/ болуы, объектінің жай–күйі, жарамдылық мерзімі, ұсынылған құжаттарға сәйкес сапаға қойылатын талаптар (физикалық-химиялық көрсеткіштер), мөлшері, салмағы, саны, дозасы);
– зерттеу объектілерін жіктеу (белгілі және жалпы қабылданған жіктеулер бойынша сыныпқа, топқа, түрге жатқызу);
– тауартану шеңберінде зерттеу объектілерін сәйкестендіру (үлгі мен зерттеу объектісінің сәйкестігі мәніне салыстырмалы зерттеу, тауартану шеңберінде объект бөліктерінің тиесілігі тұрғысынан салыстырмалы зерттеу, объект сипаттамаларының (құнынан басқа) тиісті стандарттар мен техникалық шарттардың талаптарына сәйкестігін айқындау).
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Ақтөбе, Атырау, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, БҚО, ШҚО, облыстары, Шымкент қ.
Сот-сараптамалық автотартану зерттеулерінің мәні автомотокөлік құралдарының (бұдан әрі – АМКҚ) техникалық жай-күйі туралы нақты деректерді анықтау болып табылады.
Сот-сараптамалық автотартану зерттеулерінің объектілері қандай?
– АМКҚ тұтастай алғанда, күрделі бұйым ретінде, оның бөлшектері, тораптары, агрегаттары, сараптама немесе зерттеу жүргізу үшін ұсынылған құжаттар мен материалдар (АМКҚ-на техникалық құжаттама, АМКҚ жүрісі (істелген жұмысы) туралы есепке алу деректері, АМКҚ-на қатысты басқа да құжаттар);
– автоөндірушілер өкілдіктерінің, Автосервис, сауда және т.б. кәсіпорындарының ақпараты;
– бұқаралық ақпарат құралдарының, Интернет желісінің деректері, фотоматериалдар, АМКҚ жөндеу құнын анықтау және сәйкестендіру бойынша бағдарламалық қамтамасыз ету, ақпараттық анықтамалықтар және басқа да мамандандырылған ақпарат көздері.
Сот-сараптамалық автотауартану зерттеуі қандай міндеттерді шешеді?
– сараптама объектісін сәйкестендіру (жалпы АМКҚ; оның бөлшектері, тораптары, агрегаттары), егер ол үшін басқа түрдегі немесе түрдегі сараптама жүргізу талап етілмесе;
– егер бұл үшін басқа текті немесе түрдегі сараптама жүргізу талап етілмесе, АМКҚ зақымдануларының, ақауларының, ақауларының сипаты мен дәрежесін белгілеу;
– ЖКО-ға байланысты немесе өзге де зақымданулар нәтижесінде АМКҚ қалпына келтіру жөндеу технологиясы мен құнын анықтау;
– АМКҚ және оның бөліктерінің тозуын анықтау;
– АМКҚ жарамды қалдықтарының құнын белгілеу;
– АМКҚ тауар құнының жоғалу шамасын анықтау;
– АМКҚ және оның бөліктерінің құнын анықтау.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, БҚО, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, Түркістан облыстары, Семей қ., Шымкент қ.
Құрылыс-тауартану зерттеулерін жүргізу барысында не зерттеледі?
– жылжымайтын мүлік объектілері: жақсартылған жер учаскелері немесе ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді қоса алғанда, бос жер учаскелері;
– ішкі инженерлік желілер мен жүйелерді, сондай-ақ ғимараттар мен құрылыстардың жұмыс істеуін қамтамасыз ететін жабдықтарды қоса алғанда ғимараттар мен құрылыстар;
– құрылысы аяқталмаған объектілер – салынып бітпеген жай-күйде болуы салдарынан іс жүзінде пайдаланылмайтын құрылыстар, ғимараттар немесе тарату құрылғылары болып табылады.
– тарату құрылғылары – шығу тегі мен түрі кез келген энергияны, затты, дабылды, ақпаратты және сол сияқтыларды қашықтыққа (электр жеткізу желілері, құбырлар, су құбырлары, жылу және газ желілері, байланыс тораптары және т.б.) жеткізу бойынша арнайы функцияларды орындау үшін жасалған жақсартылған жерлер;
Сот-сараптамалық құрылыс-тауартану зерттеуі шеңберінде қандай міндеттер шешіледі?
Сот-сараптамалық құрылыс-тауартану зерттеуінің шешуіне көбінесе жылжымайтын мүліктің нарықтық құнын анықтау мәселесі қойылады.
Нарықтық құн – мәміле тараптары бағалау объектісі туралы барлық қолжетімді ақпаратқа ие бола отырып, әрекет ететін, бәсекелестік жағдайларында мәміле негізінде осы объектіні иеліктен шығаруға болатын ақшалай есеп айырысу сомасы, ал мәміленің бағасына қандай да бір төтенше мән-жайлар көрсетілмейтін кезде:
мәміле тараптарының бірі бағалау объектісін иеліктен шығаруға міндетті емес, ал екінші Тарап сатып алуға міндетті емес;
мәміле тараптары мәміленің мәні туралы жақсы хабардар және өз мүдделері үшін әрекет етеді;
мәміле бағасы бағалау объектісі үшін ақшалай сыйақының баламасы болып табылады және қандай да бір тараппен мәміле тараптарына қатысты мәміле жасауға мәжбүрлеу болған жоқ.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Атырау, ШҚО, БҚО, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, СҚО Түркістан облыстары, Семей қ., Шымкент қ.
Дыбыстау-бейнелеу және бағдарламалық өнімдерін зерттеу мынадай бағыттар бойынша жүргізіледі:
– дыбыс-бейнежазу туындысының жазба тасымалдағышының және бағдарламалық өнімнің дизайнын (қорап, қаптама, қосымша бет, жапсырмалар, тауар белгілері) ресімдеу;
– дыбыс-бейнежазу туындысының жазба тасымалдағышы (бейне-аудиокассеталар, компакт-дискілер) және бағдарламалық өнім;
– дыбыс-бейнежазу туындысының және бағдарламалық өнімнің тасымалдағыштағы жазбасы;
– аралық жазу аппаратурасы және алмалы-салмалы дискілері бар құрылғылар.
Аудиовизуалды және бағдарламалық өнімді сот-сараптамалық тауартану зерттеулерінің объектілері не?
– ақпарат тасымалдағыштар (аудиокассетталар, бейнекассетлар, компакт-дискілер, компьютерлік дискеталар, бағдарламалық өнімдер) және олардың құраушылары: аудио-, бейнекассетталардың корпусы мен магниттік таспасы, компакт-дискілер мен дискеталардың беттері (өлшемдері, беттердің профильдері);
– тасымалдағыштардағы туындылардың жазбалары: негізгі параметрлер (формат, түрлі-түсті телевизия жүйесі, жазу режимі); жазу шарттары (жазу түрі: аналогтық, цифрлық);
– түпнұсқа немесе көшірме: көшірменің “нөмірі”, қайта жазудың “нөмірі”; толық бейнесигналдың (сәйкестік немесе стандартты көрсеткіштерден айырмашылық);
– жұмыс параметрлері (туындының және оның жекелеген бөліктерінің бүкіл жазбасының жалпы ұзақтығы, жарнамалық роликтің болуы және жазу ұзақтығы, жарнамалық блоктағы жарнамалық роликтердің жазылу реттілігі, жарнамалық роликтің және туындының жазылу реттілігі, тайм-кодты жазу (болуы немесе болмауы, оның түрі, көрсеткіштері және орналасқан жері);
– туындының жалпы құрамдас сипаттамалары (титрлар, туындының атауы, актерлер мен жасаушылардың немесе орындаушылардың құрамы);
– туындының құрамы (сериясы, бөлігі) және оның мазмұны;
– бейнені (түс беру, шуыл, кедергі және кескіннің бұзылуы) және дыбысты (ойнату кезінде шу, кедергі және бұзылулардың болуы, бір мезгілде қайталамау, дыбыстау түрі) жазу сапасының стандарттары;
– буып-түю және тауар туралы ақпарат тасымалдағыштар: орама қорабы мен қосымша бет туындының немесе бағдарламалық өнімнің жазба тасымалдағышын ресімдеу құралы ретінде: дизайнның бейнесі;
– құқық иеленушінің құқықтарын қорғау элементтері (авторлық және (немесе) сабақтас құқықтарды қорғау белгілері, фирманың логотипі бар голографиялық жапсырмалар, тауар белгісі, жеке штрих-код, туынды авторлары және олардың құқықтарының қорғалуы туралы ақпарат);
– қораптың және қосымша беттің материалдары, оларда бейнелерді жасау және қайта басып шығару құралы ретінде (қағаз, картон, желім, бояғыш және голографиялық жапсырмалардың өзге де материалдары, дизайнның және баспа мәтіндерінің бейнелерін салуға арналған бояулар (бояғыштар).
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Алматы қ.
11. Сот құрылыс сараптамасы
Ғимараттар мен құрылыстарды жобалау, салу, пайдалану және жөндеу процесін сипаттайтын деректерді анықтауға байланысты істің мән-жайлары сот-құрылыс сараптамасының пәні болып табылады.
Қандай жағдайларда ғимараттар мен құрылыстарды сот-сараптамалық құрылыс-экономикалық зерттеу қажет?
Ғимараттар мен құрылыстарды жобалау, салу, пайдалану және жөндеу процесін сипаттайтын деректерді белгілеу кезінде.
Осы зерттеу аясында қандай міндеттер шешіледі?
-нақты орындалған құрылыс-монтаждау немесе жөндеу-құрылыс жұмыстарының және жұмсалған материалдардың құнын айқындау;
-нақты орындалған құрылыс-монтаж немесе жөндеу-құрылыс жұмыстары құнының орындалған жұмыстарды қабылдау актілеріне сәйкестігін анықтау;
-нақты орындалған құрылыс-монтаж немесе жөндеу-құрылыс жұмыстары құнының сметалық құжаттамаға сәйкестігін анықтау;
-пайда болған ақауларды немесе зақымдануларды жою үшін жасалуы қажет жөндеу-құрылыс жұмыстарының құнын анықтау.
Ғимараттар мен құрылыстарды құрылыс-экономикалық зерттеу барысында не зерттеледі?
– ғимараттар мен құрылыстар;
– ғимараттар мен құрылыстардың жекелеген конструктивтік элементтері;
– құрылысы аяқталмаған объектілер;
– зерттеу тақырыбына байланысты басқа объектілер.
– қылмыстық, азаматтық немесе әкімшілік іс материалдары;
– техникалық құжаттама:
– түгендеу істері, техникалық паспорттар, паспорттар (пайдаланылатын объектілер үшін);
-түсіндірме жазбаны, жұмыс сызбаларын, сметалық құжаттаманы және басқаларды қамтитын құрылыс объектілеріне жобалау-сметалық құжаттама (ЖСҚ).
– жобалау-сметалық құжаттама бойынша мемлекеттік сараптаманың қорытындысы;
– жұмыстарды алып тастауға/қосуға арналған сметалық есептеулерді қоса бере отырып, жобалау-сметалық құжаттаманы өзгертуге арналған техникалық шешімдер;
– шарттық құжаттама (оның ішінде шартқа қосымша келісімдер);
– атқарушылық құжаттама, орындалған жұмыстарды қабылдау актілері, нақты орындалған жұмыс көлемдерін өлшеу актілері, сарапшының өтініші бойынша ұсынылған маманның қорытындысы, зерттеу нысанасына байланысты басқа да құжаттар.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Атырау, ШҚО, БҚО, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, СҚО Түркістан облыстары, Семей қ., Шымкент қ.
12.Сот технологиялық сараптамасы
Сот-технологиялық сараптамасы қандай-да бір өнімді өндіру процесін, технологияның ерекшеліктерін көрсететін нақты деректерді анықтау үшін жүргізіледі.
Технологиялық зерттеуді жүргізу барысында не зерттеледі?
– материалдар (шикізат);
– жартылай фабрикаттар; бұйымдар (көпшілік тұтынатын және өндірістік-техникалық мақсаттағы);
– өндіріс қалдықтары;
– дайын өнімнің (жартылай фабрикаттардың) үлгілері;
– механизмдер мен құрылыстар (ғимараттар, технологиялық желілер);
– технологиялық құжаттама (өндірістің технологиялық схемасы, технологиялық есептеулер, маршруттық карталар, графиктер);
– дайын өнімге нормативтік құжаттама (мемлекеттік стандарттар, техникалық шарттар);
– сараптамалық зерттеулер жүргізу үшін қажетті ақпаратты қамтитын іс материалдары (ілеспе құжаттар, сертификаттар, шарттар).
Осы зерттеу аясында қандай мәселелер шешіледі?
– шикізатқа (материалдарға), жартылай фабрикаттарға, бұйымдарға қатысты;
– механизмдер мен құрылыстарға (ғимараттар, технологиялық желілер және басқалар) қатысты;
– объектінің бұзылуына әкеп соққан мән-жайларды анықтау үшін.
Компьютерлік технология құралдарын сот-сараптамалық зерттеуі азаматтық, қылмыстық істің немесе әкімшілік құқық бұзушылық туралы іс материалдарында тіркелген ақпараттық процестерді іске асыруды қамтамасыз ететін компьютерлік құралдарды әзірлеу және пайдалану заңдылықтарын зерттеу негізінде анықталатын фактілер мен мән-жайларды анықтау үшін жүргізіледі.
Компьютерлік технология құралдарын зерттеу барысында не зерттеледі?
– аппараттық объектілер: дербес компьютерлердің әртүрлі түрлері жиынтықтарымен, әр түрлі түрдегі және мақсаттағы перифериялық құрылғылар; желілік аппараттық құралдар (серверлер, жұмыс станциялары, белсенді жабдықтар, желілік кабельдер және т.б.); дискілік деректер жинақтағыштар (HDD қатты дискілері, FDD флоппи-дискілері, CD-ROM, CD-RW, DWD-ROM оптикалық компакт-дискілері, USB флэш-карталары).
– бағдарламалық объектілер: жүйелік бағдарламалық жасақтама (дербес компьютерлер мен MS-DOS, UNIX, Windows локальды желілерге арналған әр түрлі нұсқалардағы әртүрлі операциялық жүйелер және т. б., көмекші бағдарламалар – утилиталар, бағдарламаларды әзірлеу және күйін келтіру құралдары, қызметтік жүйелік ақпарат және т. б), әртүрлі қолданбалы бағдарламалық өнімдер.
– ақпараттық объектілер: жоғарыда көрсетілген және басқа бағдарламалық құралдарды пайдалана отырып дайындалған файлдар (.txt, .doc, мәтіндік форматтардың, .bmp, .jpg, .cdr, графикалық форматтардың, .dbf, .mdb, мәліметтер базасы форматтарының, .xls, .cal электрондық кестелердің және т.б. кеңейтілуімен), мультимедиа форматтарындағы деректер.
– сараптамалық зерттеулер жүргізу үшін қажетті ақпаратты қамтитын объектілер: әртүрлі құжаттар (ғылыми-техникалық өнімді сатып алуға, жасауға (беруге) арналған шарттар; ғылыми-техникалық өнімді тапсыру-қабылдау актілері; компьютерлік техниканы және перифериялық құрылғыларды сату алдындағы дайындық құнының калькуляциясы және басқалар); зерттеуге берілетін компьютерлік, есептеу техникасына (перифериялық құрылғыларға, магниттік тасымалдағыштарға) ілеспе құжаттама, әртүрлі анықтамалық деректер, пайдаланушының нұсқаулықтары, сондай-ақ іс материалдары.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақтөбе, ШҚО, БҚО, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Қарағанды, Павлодар, облыстары, Семей қ., Шымкент қ.
13. Сот өрт-техникалық сараптамасы
Өрт-техникалық сараптамасы нақты деректерді, өрттің пайда болу, даму жағдайларын және ауыр зардаптардың туындауын анықтау үшін жүргізіледі.
Өрт жағдайларын сот-сараптамалық зерттеу объектілері болып не табылады?
– өрт орны;
– жоғары температура әсеріне ұшыраған ғимараттар мен құрылыстардың құрылымдық элементтері мен бөліктері;
– өрт болған жерден табылған заттар, материалдар, бұйымдар, жылу жабдықтары;
– электр сымдары, электрден қорғау аппаратурасы, электр арматурасы және өрттің пайда болуымен себепті байланысы болуы мүмкін басқа да электр аспаптары;
– балқыту іздері бар электр сымдары мен кабельдердің фрагменттері;
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Ақтөбе, ШҚО, БҚО, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Қарағанды, Маңғыстау, Павлодар, СҚО Түркістан облыстары.
– оларға қатысты жанудың бастамашысы болып табылатын жанғыш және тез тұтанатын сұйықтықтардың іздері бар деген болжам бар әртүрлі тасымалдаушы заттар;
– салыстырмалы зерттеулер мен модельдік сараптамалық эксперименттер жүргізуге арналған үлгілер;
– сараптама мәніне қатысты іс материалдарынан мәліметтер.
Өрттің мән-жайын зерттеумен шешілетін міндеттер:
– алғашқы жанудың пайда болу орнын анықтау (өрт ошағы, жанудың таралу бағыты, өрттің ерекшеліктері);
– жанудың пайда болу және даму механизмін анықтау;
– өрттің пайда болуына және дамуына ықпал ететін жағдайларды анықтау.
Шешілуі өрт-техникалық сараптамалардың құзыреті шегінен шығатын мәселелер:
– лауазымды тұлғалардың қайсы біріне объектіде өрт қауіпсіздігін сақтау міндеті жүктелген;
– өрттің тікелей себебі неде;
– өрт қою жасалды ма және қандай жолмен;
– өрт сөндіру кезінде сол немесе өзге бір адамдар іс-әрекеттерді дұрыс орындаған ба?
Сот электротехникалық сараптамасының мәні электр желілері мен электр жабдықтарының жұмысындағы желілерді қорғау аппараттары жұмысында авариялық режимдердің пайда болу себептерін анықтауға байланысты істің фактілері, мән-жайлары болып табылады.
Сот электротехникалық сараптамасының зерттеу объектілері: тұрмыстық және өндірістік мақсаттағы электр аспаптары мен электр жабдықтары, электр жарықтандыру құрылғылары, жарық техникасы бұйымдары, электр сымдары, кабельдік бұйымдар, электр тарату жүйелері, энергиямен қамтамасыз ету объектілері – гидро-тарату электр станциясы, су электр станциясы, жылу электр станциясы, трансформаторлық қосалқы станциялар.
Сот электротехникалық сараптамасы шешетін міндеттер:
тұтынушылардың электр қондырғыларын техникалық пайдалану ережелерін, тұтынушылардың электр қондырғыларын пайдалану кезіндегі қауіпсіздік техникасы ережелерін, электр және жылу энергиясын пайдалану ережелерін және коммуналдық қызметтерді ұсыну ережелерін сақтамау фактісін анықтау.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Алматы қ., БҚО, Қостанай облыстары.
14. Сот жарылыс-техникалық сараптамасы
Сот жарылыс-техникалық сараптамасы жарылғыш құрылғылардың (оқ-дәрілер мен қолдан жасалған жарылғыш құрылғылардың), жарылғыш заттар мен жару құралдарының топтық тиістілігі мен шығу көзін, сондай-ақ жарылыс жағдайларын анықтауға байланысты істің мән-жайларын анықтау үшін жүргізіледі.
Сот-техникалық сараптамасының міндеттері:
– жарылыс фактісін анықтау;
– шахталар мен кеніштердегі, технологиялық процестердің, сондай-ақ қазандық жабдықтарының бұзылуымен байланысты объектілердегі жарылыстарды қоспағанда, жарылыстың техникалық себептерін анықтау.
Жару-техникалық сараптамсы нені зерттейді?
– артиллериялық, инженерлік және жаяу әскердің жарылғыш әрекеті бар штаттық оқ-дәрілерді (миналар, гранаталар, бомбалар) және қолдан жасалған жарылғыш құрылғыларды;
– жару құралдарын;
– жарылғыш заттарды (әскери, өнеркәсіптік немесе әмбебап мақсаттағы), оқ-дәріні, пиротехникалық құралдар және пиротехникалық қоспаларды;
– жарылыс іздерін: (жарылыс өнімдерін, жарылған оқ-дәрілердің және/немесе қолдан жасалған жарылғыш құрылғылардың фрагменттерін, жарылыс әсеріне ұшыраған оқиға орнындағы шынайы қалып объектілері);
– бу, шаң және газ ауа қоспалары түзілуі мүмкін үй-жайлардың көлемі;
– жарылыстардың барлық түрлері туралы істер бойынша оқиға орындары;
– сараптама мәніне қатысты қылмыстық іс материалдары;
– сараптамалық зерттеуге арналған үлгілер.
Ескертпе: сараптамаға оқпан арнасы арқылы өткен артиллериялық снарядтар, оқталған жарғыштары бар жарылмаған оқ-дәрілер және басқалары, яғни қауіптілігі жоғары снарядтар қабылданбайды.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Ақтөбе, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Қарағанды, Маңғыстау, Павлодар, облыстары.
15. Есірткі құралдары, психотроптық заттар мен прекурсорлардың сот сараптамасы
15.1 Есірткі құралдарын, психотроптық заттарды, олардың аналогтарын және прекурсорларды сот-сараптамалық зерттеу
Есірткі құралдарын, психотроптық заттарды, олардың аналогтарын және прекурсорларды сот-сараптамалық зерттеуі зерттеудің осы түрінің объектілерінің қасиеттерін, ерекшеліктерін, дайындау технологиясын айқындау мақсатында биология, химия және басқа да ғылымдардың сот сараптамасы саласындағы арнайы ғылыми білімдер негізінде анықталатын нақты деректерді (фактілер мен мән-жайларды) анықтау үшін жүргізіледі.
Зерттеудің осы түрінің объектілері не?
– қарасора өсімдіктерінен (марихуана, гашиш, ұнтақтар, шайырлар, сығындылар мен тұнбалар түріндегі канабис) алынатын үй жағдайында өндірілген есірткі құралдары;
– көкнәр өсімдіктерінен (апиын, апиын сығындылары, көкнәр сабаны, көкнәр сабанының концентраты, апиын тұнбалары және т.б.) алынатын үй жағдайында өндірілген есірткі құралдары;
– эфедралар (эфедрон);
– қарасора, көкнәр, эфедра өсімдіктерінің тұтас немесе ұнтақталған бөліктері;
– жартылай синтетикалық және синтетикалық есірткі құралдары немесе психотроптық заттар (героин, амфетамин және оның туындылары);
– зауытта дайындалған немесе дәріхана желісінде дайындалған, құрамында есірткі құралдары немесе психотроптық заттар мен прекурсорлар бар дәрілік заттар;
– есірткі құралдарының немесе психотроптық заттардың аналогтары;
– дайындау, буып-түю, пайдалану, сақтау, тасымалдау кезінде пайдаланылатын әртүрлі тасымалдағыш-заттардағы есірткі құралдарының, психотроптық заттардың, олардың аналогтары мен прекурсорлардың микроқабатталуы;
– құрамында есірткі құралдары, психотроптық заттар, олардың аналогтары мен прекурсорлардың болуы болжанатын табиғаты белгіленбеген заттар.
Есірткі құралдарын, психотроптық заттарды, олардың аналогтарын және прекурсорларды сот-сараптамалық зерттеу мынадай міндеттерді шешеді:
– белгісіз заттың табиғатын анықтау және оны есірткі құралдарының, психотроптық заттардың, олардың аналогтарының, прекурсорлардың белгілі бір түріне жатқызу;
– әртүрлі тасымалдағыш заттарда есірткі құралдарының, психотроптық заттардың, олардың аналогтары мен прекурсорлардың іздерін табу;
– зерттелетін объектілердің шикізат белгілері, дайындау технологиясы, сақтау шарттары және тағы басқа белгілері бойынша жалпы топтық тиістілігін анықтау;
– оларды дайындау немесе өндіру орны мен тәсілі бойынша зерттеу объектілерінің жалпы шығу көзін анықтау;
– есірткі құралдарын қолдан өндірудің тәсілін, технологиясын және өзге де сипаттамаларын анықтау;
– зерттелетін оқиғаға байланысты зерттеу объектісінің уақыттық және кеңістіктік байланыстарын анықтау.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, БҚО, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Қарағанды, Маңғыстау, Павлодар, СҚО Түркістан облыстары, Жезқазған қ., Семей қ., Шымкент қ.
16. Сот биологиялық сараптамасы
Өсімдік тектес объектілерді сот-сараптамалық биологиялық зерттеуі объектінің табиғатын, оның таксономиялық (топтық) тиістілігін, сондай-ақ ботаника, биология саласындағы және жаратылыстану-техникалық ғылымдардың әртүрлі салаларындағы арнаулы ғылыми білімдер негізінде анықталатын диагностикалық, жіктеушілік және сәйкестендірушілік сипатындағы нақты мән-жайларды анықтау үшін жүргізіледі.
Өсімдіктен алынатын объектілерді сот-сараптамалық биологиялық зерттеу объектілері болып мыналар табылады:
– табиғи (өзгермеген) тұтас өсімдіктер және олардың бөліктері – сабағы, жапырақтары, тамыры, гүлдері, жемістері, тұқымы, тозаңы, қабығы, сүрегі;
– зерттелетін жер теліміндегі табиғи ландшафтыны құрайтын өсімдіктер жиынтығы;
– адамның өндірістік қызметіне байланысты немесе төтенше жағдайлар (су тасқыны, сел, құрғақшылық, өрт) нәтижесінде туындаған жердің зерттелетін учаскесінің жасанды ландшафтын құрайтын өсімдіктер жиынтығы (саябақтар, саяжай учаскелері, демалыс аймақтары);
– өсімдік жамылғысы бар жер учаскесі;
– зерттелетін учаскеден тыс алынған өсімдіктердің бақылау үлгілері;
– өсімдік тіршілігінің өнімдері – шайыр, сүт шырыны, тозаң, крахмал, жемістер;
– ағаштан жасалған бұйымдар, сабандар, өрілген жиһаз, темекі және темекі бұйымдары;
– өсімдік шикізатын қайта өңдеу өнімдері: құрама жем, сүрлем массасы, астықты қайта өңдеу өнімдері, ұн, қағаз, ағаш үгінділері, пішен және т. б.;
– көгерген саңырауқұлақтар, үй саңырауқұлақтарынан зардап шеккен ағаш құрылымдары;
– сараптама мәніне қатысты іс материалдары – оқиға болған жерді қарап шығу, объектілерді өсімдіктер табиғатының сараптамалық зерттеулері мен бақылау үлгілері үшін алу хаттамалары.
Сараптамалық зерттеудің осы түрінің міндеттері мыналарды анықтауға байланысты жағдайлар болып табылады:
– зерттелетін өсімдік тектес объектінің табиғаты және оны белгілі бір таксономиялық топтарға жатқызу (отрядқа, тұқымға, түрге, отбасыға);
– зерттелетін объектілердің жалпы тектік немесе топтық тиістілігін;
– зерттелетін объектілердің ортақ немесе бірыңғай (нақты) шығу көзіне тиістілігін;
– объектінің бір бөлігінің өсімдік тектес нақты затқа тиістілігін, яғни бөлінген бөліктің белгілі бір зерттеу объектісіне тиістілігін;
– қылмыс объектісі мен оқиғасы арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды;
– зерттелетін объектінің зерттелетін оқиғамен уақыттық байланысын.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Алматы қ., Алматы, ШҚО, БҚО, Қостанай, Қызылорда, Павлодар облыстары.
Жануар тектес объектілерді сот-сараптамалық биологиялық зерттеуі зерттелетін оқиғамен байланысты жануарлардан алынатын объектілердің қасиеттері мен ерекшеліктерін зерттеу мақсатында зоология, биология, жаратылыстану-техникалық ғылымдарының әртүрлі салалары саласындағы арнайы ғылыми білімдер негізінде белгіленетін нақты деректерді, істердің мән-жайларын анықтау үшін жүргізіледі.
Жануар тектес объектілерді сот-сараптамалық биологиялық зерттеу объектілері: әртүрлі деңгейде ұйымдастырылған тірі организмдер – бір жасушалы организмдер, биологиялық қауымдастықтар, жануарлар немесе олардың жекелеген бөліктері, жануарлар тіршілігінің өнімдері, жануарлар шикізатын қайта өңдеу өнімдері, жануарлар мекендейтін орта болып табылады.
Сараптамалық зерттеудің осы түрінің міндеттері:
– зерттелетін жануар тектес объектінің табиғатын анықтауға және оны белгілі бір таксономиялық топқа жатқызу (отряд, отбасы, тегі, түрі);
– салыстырылатын объектілердің жалпы тектік, топтық тиістілігін анықтауға;
– салыстырылатын объектілердің ортақ немесе бірыңғай (нақты) шығу көзіне тиістілігін анықтауға;
– зерттелетін объектінің (бөлінген бөліктің) жануар текті нақты объектіге тиістілігін (яғни объект бөлігінің тұтас объектіге тиістілігін) анықтауға;
– қылмыс объектісі мен оқиғасы арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды анықтауға;
– зерттелетін объектінің зерттелетін оқиғамен уақытша байланысын анықтауға байланысты жағдайлар болып табылады.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Атырау, Ақтөбе, ШҚО, БҚО, Қостанай, Қызылорда, Павлодар, облыстары.
17. Сот молекуларлық-генетикалық сараптамасы
Сот молекуларлық-генетикалық сараптамасы нақты адамды сәйкестендіру немесе шығу тегінің (биологиялық туыстықтың) биологиялық ортақтығын айқындау мақсатында биология және криминалистика саласындағы арнайы ғылыми білім негізінде анықталатын адам геномының ДНҚ полиморфты генетикалық белгілерінің нақты деректерін анықтау мақсатында жүргізіледі.
Молекуларлық-генетикалық сараптама объектілері:
– сұйық және кептірілген түрдегі қан, оның ішінде киімнің және шынайы қалыптың әртүрлі заттарындағы қан дақтары; ұрық, оның ішінде аралас биоқабаттанулар құрамында;
– бұлшықет тіні және басқа ішкі ағзалардың тіндері (бауыр, жүрек, өкпе, шеміршек тіні және т.б.);
– сүйек тіні;
– шаш, түбінің буылтығымен; тырнақ тілімдері;
– терімай терлері және т.б.;
– алдын-ала белгілі адамдардың қанының, буккальды эпителийінің салыстырмалы үлгілері;
– сараптама тақырыбына қатысты қылмыстық іс материалдары: оқиға болған жерді қарау хаттамасы, үлгілерді алу хаттамасы, мәйітті сот-медициналық сараптау немесе тірі адамды куәландыру қорытындысы және қойылған мәселелерді шешу үшін маңызы болуы мүмкін басқа да материалдар.
Молекуларлық-генетикалық зерттеу кезінде мынадай міндеттер шешіледі:
– объектілердің молекулалық-генетикалық зерттеуге жарамдылығын анықтау;
– биологиялық текті объектілердің (қан, шәует, сілекей және басқалары) тасымалдаушы заттарда болуын, олардың түрлік (адам немесе жануар) және топтық (қан тобы) тиістілігін анықтау;
– зерттелетін гипервариабельді локустар (ДНК учаскелері) бойынша адамның геномдық бейінін анықтау;
– генетикалық паспортын жасау;
– жеке басын сәйкестендіру (танылмаған қалдықтардан);
– заттай дәлелдемелердегі биологиялық іздерді тікелей сәйкестендіру;
– балалардың даулы шығу тегі туралы істер бойынша баланың шынайы ата-аналарын анықтау (әкесі болуды, анасы болуды немесе балаларды ауыстыруды даулау); тек бір ата-анасы болған кезде сараптамалық зерттеу жүргізу;
– егіздердің зиготалығын анықтау;
– тірі туыстары бойынша генетикалық бейінін қалпына келтіру.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Атырау, Ақтөбе, Қарағанды, СҚО облыстары, Шымкент қ.
18.Адамның психофизиологиялық процестерінің сот сараптамасы
Психологиялық-криминалистикалық сот сараптамасы – бұл адам психикасының қасиеттерін, ондағы болып жатқан психикалық процестерді көрсететін белгілердің пайда болу, жұмыс істеу, өзгеру заңдылықтарына негізделген, дәлелденуге жататын жеке жағдайларды анықтауға қызмет ететін әрі өздері қылмыстық және азаматтық істер бойынша маңызы бар нақты деректерді сараптамалық зерттеу арқылы анықтауға бағытталған практикалық білім саласы.
Психологиялық-криминалистикалық сараптама объектілеріне:
– әртүрлі техникалық құралдардың көмегімен: тергеу әрекеттері (жауап алу, айғақтарды орнында тексеру, көзбе-көз беттестіру және тағы басқа), сондай-ақ жасырын тергеу әрекеттері кезінде адамның физиологиялық және психологиялық (эмоционалдық, зияткерлік, ерік-жігерлік) жай-күйін көрсететін ақпарат; оның жай-күйінің белгілі бір өзгеруіне әкеп соғатын ақпарат (эротика, порнография, қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа табынуды насихаттау) түсірілген заттар жатады.
Психологиялық-криминалистикалық сараптама шеңберінде мынадай міндеттер шешіледі:
– оның психоэмоционалдық, интеллектуалдық-ерік жай-күйін өзгерту мақсатында тергеу іс-әрекеттерін (жауап алу, айғақтарды орнында тексеру, көзбе-көз беттестіру) және жедел бейнежазбаларды жүргізу кезінде адамға әсер ету фактісін әртүрлі құралдармен анықтау;
– тергеу іс-әрекеттерін, жасырын тергеу іс-әрекеттерін жүргізу кезінде адамның психоэмоционалдық, зияткерлік-ерік жай-күйін анықтау;
– объектілерде – заттай дәлелдемелерде (бейнефильмдерде, баспа жұмыстарында, графикалық файлдарда, репродукцияларда, фотосуреттерде) осы объектілерді қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа табынуды насихаттайтын порнографиялық (эротикалық) объектілерге жатқызуға мүмкіндік беретін белгілер кешенінің болуын анықтау.
Мыналар сот психологиялық-криминалистикалық сараптамасының тікелей зерттеу объектілері болып табылады:
1) мағыналық мазмұны адамның жай-күйін өзгертетін объектілер;
2) мазмұны адамның өзі жасаған не оған қатысты белгілі бір әрекеттер жасаған кездегі жай-күйін, оның жай-күйінің өзгеру процесі мен фактісін көрсететін объектілер;
3) қосымша объектілер: қылмыстық (азаматтық) іс материалдары; жүргізілетін тергеу әрекеттері хаттамаларының, стенограммаларының көшірмелері; бұрын оның психологиялық жай – күйін анықтау қажет болған адамға қатысты жүргізілген сот-медициналық, сот-психиатриялық, сот-психологиялық сараптамалардың, сот наркологиялық сараптамалардың көшірмелері.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Атырау, Қарағанды, Павлодар, ШҚО, СҚО облыстары, Шымкент қ.
Сот психологиялық-филологиялық сараптамасы – ауызша және/немесе жазбаша сөйлеу құралдары арқылы әр түрлі хабарламаларды қалыптастыру мен жіберудегі автордың жеке ерекшеліктерін, сондай-ақ қарым-қатынасқа қатысушылардың коммуникативті өзара әрекеттесу ерекшеліктерін анықтау мақсатында әр түрлі текті мәтіндік материалдардың нысаны мен мағыналық мазмұнын зерттеуге бағытталған практикалық қызмет саласы.
Сараптаманың осы түрінің объектілері болып мыналар табылады:
– мәтіндер;
– сөйлеген сөздер;
– дискурс.
Психологиялық-филологиялық сараптаманың тікелей объектілері:
– заманауи полиграфия құралдарының көмегімен басылған мәтіндер, сондай-ақ интернет-коммуникация мәтіндері: кітаптар, брошюралар, бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарияланымдар; нақты бір адамға не адамдар тобына жолданған, үнпарақтар, плакаттар және т. б. нысанында орындалған хабарламалар; әртүрлі аудио-,бейнежазбалар;
– дербес компьютерлер жадында, компакт-дискілерде, флеш-карталарда, басқа да электрондық тасымалдағыштарда бар, сондай-ақ Интернет желісінің беттеріндегі мәтіндік файлдар және/немесе олардың басып шығарылғаны;
– ауызша немесе жазбаша сөйлеу құралдарымен (хаттар, сөз сөйлеулер, аудио-,бейнежазбалар) орындалған, сондай-ақ әртүрлі техникалық құралдардың көмегімен (телефон арқылы сөйлесулер) жанама түрде орындалған нақты тұлғаға жеке жүгінулер;
– белгілі бір даулы жағдайда анық еместікпен сипатталатын жеке сөз сөйлеу конструкциялары және/немесе айтылымдар.
Сот психологиялық-филологиялық сараптамасының міндеттері:
– мәтіннің, сөйлеудің жалпы бағытын, олардың сипаттамасын анықтау;
– жеке авторлық ұстанымды жеткізудің жалпыға қол жетімділігі тұрғысынан баяндау нысанын, мәтінде жасырын, жанама мағынаның болуы/болмауын анықтау;
– зерттелетін объектілерді баяндау стилін айқындау, нормативтік емес сөздерді, сондай-ақ жеке тұлғаның ар-намысын қорлауға және қадір-қасиетін төмендетуге бағытталған теріс мәліметтерді пайдалану;
– лексемалардың, сондай-ақ сөйлеу құрылымдарының қазақ, орыс тілінің нормаларына сәйкестігін/сәйкессіздігін анықтау;
– сөзбен жүгінуді мазмұндаудың қолданылатын нысанын және сипатын; сөйлеу дағдыларын пайдалану дәрежесін: грамматикалық, стилистикалық, синтаксистік және т. б. зерделеу;
– ұсынылған материалдардың адамның (адамдар тобының).
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақтөбе, ШҚО, Жамбыл, СҚО, Қостанай, облыстары,. Шымкент қ., Семей қ.
Сот-сараптамалық инженерлік-психофизиологиялық зерттеу жол-көлік оқиғалары туралы қылмыстық және әкімшілік істер бойынша іс жүргізу кезінде жүргізіледі.
Сараптама объектілері болып:
– жүргізушінің жеке басы, оның көлік құралын басқару бойынша психикалық қызметі, ЖКО-мен себептік байланыста болуы мүмкін жүргізушінің психикалық жай-күйі, процестері, қасиеттері, функциялары;
– ЖКО орны;
– ЖКО алдында және кезінде жүргізуші қызметінің шарттары;
– ЖКО мән-жайлары туралы психологиялық сипаттағы ақпаратты қамтитын материалдар, сараптама нысанасына қатысты істің өзге де материалдары табылады.
Сот-психофизиологиялық сараптамасы қандай мән-жайларды анықтайды?
– тікелей ЖКО алдындағы және ЖКО жасау сәтіндегі жүргізуші қызметінің ерекшеліктері (ЖКО-мен себептік байланысы бар жүргізушінің міндеттері, уәждері, іс-әрекеттері және операциялары, сондай-ақ олардың жалпы психофизиологиялық заңдылықтарға сәйкестігі);
– тексеру сәтіндегі жүргізушінің көру арқылы қабылдауы мен реакциясының жеке ерекшеліктері;
– ЖКО қатысы бар жүргізушінің кәсіби қызметінің ерекшеліктері;
– апаттың туындауына ықпал етуі мүмкін болған психологиялық сипаттағы құбылыстар.
19.Сот экологиялық сараптамасы
Сот-экологиялық сараптамасы – қоршаған ортаға теріс антропогендік әсерді растайтын нақты мән-жайларды анықтайды.
Сот-экологиялық сараптамасының объектілері:
– теріс антропогендік әсер ету белгілері анықталған жергілікті жер учаскесі;
– қоршаған ортаның антропогендік бұзылған объектісі шегінде алынған атмосфералық ауаның, судың, топырақтың сынамалары;
– теріс антропогендік әсерге ұшыраған флора мен фаунаның үлгілері;
– қарастырылып отырған оқиға болған жерден алынған механизмдер, жабдықтар немесе бөлшектер;
– техникалық құжаттамадан және объектілердің экологиялық жай-күйін тексеру актілерінен мәліметтер;
– қоршаған орта объектілерін санитариялық-эпидемиологиялық, табиғат қорғау және өзге де арнайы уәкілетті органдардың зерттеп-қарау нәтижелері;
– сараптама тақырыбына қатысты қылмыстық іс материалдары.
Сараптамалық зерттеудің осы түрінің міндеттері төмендегілерді:
– теріс антропогендік әсер ету көзінің түрі мен орналасқан жерін;
– уақыт пен кеңістіктегі қоршаған ортаға теріс антропогендік әсердің сипаттамаларын;
– теріс антропогендік әсер ету механизмін;
– теріс антропогендік әсерді күшейтуге ықпал ететін жағдайлар мен мән-жайлардың ауқымын, сондай-ақ оларды анықтауды;
– адам денсаулығына зиян келтіруге (адамның қайтыс болуына) немесе өзге де ауыр салдарларға ықпал еткен, табиғат қорғау заңнамасын, ықтимал қауіпті объектілерді пайдалану шарттарын бұзуға және қоршаған ортаны қорғау және табиғат пайдалану саласындағы арнайы уәкілетті адамдардың әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) байланысты мән-жайларды анықтауға байланысты жағдайлар болып табылады.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Алматы қ., Павлодар, ШҚО, Қарағанды, Қостанай, Манғыстау, облыстары.
20. Гендік түрлендірілген организмдердің сот сараптамасы
Гендік түрлендірілген организмдердің сот сараптамасы нақты уақыт режимінде (RealTimePCR) детекциялау арқылы полимеразды тізбекті реакция әдісін (%-бен) пайдалана отырып, рекомбинантты ДНҚ сәйкестендіруге негізделген тамақ өнімдеріндегі өсімдік тектес гендік түрлендірілген көздердің сандық құрамын анықтау, генетикалық түрлендірілген өсімдіктердің әлемдік және ішкі азық-түлік нарықтарында неғұрлым жиі кездесетін генетикалық конструкцияларын анықтау мақсатында жүргізіледі.
Қарастыратын сараптама мынадай сараптамалық міндеттерді шешеді:
– тамақ өнімінен түрлендірілген ДНҚ бөліп алу;
– нақты уақыт режимінде тамақ өнімінен бөлінген түрлендірілген ДНҚ детекция жүргізу;
– ұсынылған тамақ өніміндегі генетикалық түрлендірілген көздердің (ГТК) пайыздық құрамын анықтау;
– ҚР сату үшін рұқсат етілген және рұқсат етілмеген өнімдерді анықтау мақсатында зерттелетін өнімді өндіру кезінде пайдаланылған нақты ГТК анықтау;
– өнімді таңбалау туралы мәселені шешу мақсатында тамақ өніміндегі ГТК сандық құрамын анықтау.
Зерттеу объектілері болып табылады:
– құрамында гендік түрлендірілген организмдер болуы мүмкін тамақ өнімдері;
– ГТК таңбалануы және нақты ГТК тағам өнімдеріндегі сандық құрамы туралы мәліметтерді қамтитын техникалық құжаттама;
– құрамында ГТК бар, іріктеу немесе бақылау мақсатында сатып алу кезінде алынған тамақ өнімдерінің үлгілері;
– ГТК жоқ тамақ өнімдерінің салыстырмалы үлгілері, сондай-ақ гендік мутацияға ұшырамаған организмдердің үлгілері;
– қылмыстық немесе азаматтық іс материалдары: оқиға болған жерді қарау, құрамында ГТК бар тамақ өнімдерін алып қою хаттамалары, сондай-ақ қойылған мәселелерді шешу үшін маңызы болуы мүмкін өзге
21. Сот дінтанушылық сараптамасы
Сот-сараптамалық дінтанушылық зерттеу шеңберінде анықталатын мән-жайлар:
– діни сипаттағы объектілердің мазмұнында діни экстремизм, терроризм белгілерінің болуын немесе болмауын анықтау және оларда дәлелдемелік маңызы бар ақпарат ретінде анықталған төзімсіздік және шақыру белгілерін бағалау.
Сот дінтанушылық сараптамасы мазмұнында діни экстремизм және терроризм белгілері – қызмет субъектілеріне тән менталитеттің сипаттамалары:
– қызметі (оның түрі, типі, сипаты, бағыты, ауқымы, әлеуметтік мақсаты);
– іс-әрекеттері (зерделеу объектісінде көрсетілген оқиғаларға қатысатын нақты субъектілердің азаматтық және саяси мінез-құлқы) бар объектілерді зерттеу үшін жүргізіледі.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., ШҚО, Шымкент қ., Семей қ.
Діни сипаттағы объектілерді сот-сараптамалық дінтанушылық-саясаттану зерттеуі олардағы діни радикалды көзқарастардың белгілерін және діни теріс-радикалды әрекеттерді насихаттауды анықтау мақсатында әртүрлі текті мәтіндік материалдардың мазмұнын жүйелі түрде зерттеуді көздейді.
Зерттеу, олардың мазмұнында дінді саясиландыру белгілері (экстремистік және террористік діни топтардың өкілдерінің қатаң теократияны, “жау” діни топтарды жою, басқа діни топтардың оппозициялық көзқарастағы өкілдерін жою, діни белгілері бойынша зорлық-зомбылық әрекеттерін қолдану қажеттілігін насихаттайтын сөз сөйлеулері, әңгімелері, үндеулері және т. б.) бар тек діни сипаттағы материалдар бойынша жүргізіледі.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Ақтөбе облысы
22. Сот техногендік апаттар
Теміржол көлігінің сот сараптамасы кешенді болып табылады. Қозғалыс қауіпсіздігінің бұзылу себептерін анықтауға байланысты сараптамалық зерттеулер мен сынақтар. Оқиға орнын қарап шығуды сот сараптамасын тағайындаған орган, бұл ретте сот сараптамасын жүргізудің бүкіл кезеңі ішінде апаттың, аварияның себептері мен мән-жайларын анықтау кезінде маңызы болуы мүмкін жолдың жоғарғы құрылымы материалдарының, жылжымалы құрам бөлшектерінің және басқа да объектілердің барынша сақталуын қамтамасыз ете отырып, уақтылы ұйымдастырады.
Сот сараптамасының объектілері:
– поездардың вагондары, локомотивтері, вагонның, локомотивтің, платформаның жекелеген тораптары және сол сияқтылар;
– поездың апатқа ұшырауына дейінгі қозғалысымен байланысты құрылғылар (дабыл беру, бұғаттау, орталықтандыру құрылғылары, бағыттамалар және сол сияқтылар);
– жолға тікелей іргелес жатқан аумақ аймақтары;
– апат болған жермен аумақтық байланысы жоқ объектілер (өту бағдаршамдары, жақын станциялардағы қозғалысты басқару және бақылау құрылғылары, энергиямен жабдықтау құрылғылары);
– поездар диспетчерінің поездар қозғалысына қатысушы басқа да қызметкерлермен келіссөздерінің аудиожазбалары;
– локомотивтің жылдамдық өлшеу таспасының шифрын ашу нәтижелері;
– поездың анықтама қағазы, ВУ-45 нысанындағы анықтама;
– локомотивтің техникалық жағдайының журналы;
– жылжымалы құрамның рельстен шығып кету іздері көрсетілген және локомотив пен жекелеген вагондардың шығып кетуінің басы мен тоқтау орнын километр мен пикеттерге байланыстыра отырып, оның жолды бұзу және орналасу схемасы;
– апат немесе аварияның, зақымданған жолдың, жылжымалы құрам зардаптарының, жолда табылған бөтен заттардың, сынған бөлшектердің, дұрыс тиелмеген вагондардың, жабылған шеткі крандардың, локомотивті басқару органдарының және басқалардың жағдайларының жалпы көріністерінің актілері және фотокестелері;
– оқиғаға қатысы бар адамдардың, сондай-ақ басқа да қызметкерлердің жазбаша түсініктемелері, апаттың немесе аварияның себебін анықтау үшін қажет болуы мүмкін куәліктері;
– жол өлшегіш вагондардың ленталарын қоса тіркей отырып жолды жол өлшегіш және дефектоскоптық құралдармен соңғы тексеру, сондай-ақ жолды заттай тексеру нәтижелері туралы ПУ-28 және ПУ-29 кітаптарындағы жазбалардың нәтижелері туралы анықтамалар;
– жүргізілген қалпына келтіру жұмыстары туралы акт;
– апат (авария) кезіндегі ауа райы жағдайлары туралы ақпарат.
Сараптама шеңберінде шешілетін міндеттер:
– қозғалыс қауіпсіздігі бұзылған жағдайларды анықтау;
– қозғалыс қауіпсіздігін бұзу себептерін анықтау;
– қозғалыс қауіпсіздігін бұзудың алдын алу бойынша технологиялық, профилактикалық жұмыстарды жүргізудегі кемшіліктерді анықтау;
– қозғалыс қауіпсіздігін бұзудың алдын алуға арналған техникалық құралдардың жай-күйін, техникалық қызмет көрсету, жөндеу және пайдалану нәтижелерін анықтау.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Алматы қ., Ақтөбе, Жамбыл, Түркістан облыстары.
23. Қылмыстық, азаматтық және әкімшілік істердің материалдары бойынша мәйіттердің, жәбірленушілер мен айыпталушылардың және өзге де тұлғалардың сот-медициналық сараптамасы
Сот-медициналық сараптамасын құзыретіне мыналар кіретін сот-медициналық сарапшысы (бұдан әрі – сарапшы) жүзеге асырады:
– зорлықпен өлтірілген жағдайлардағы мәйіттің сараптамасын;
-күш қолдануға күдік болған кезде немесе мәйітті сот-медициналық тәртіппен зерттеу қажеттілігін туындататын мән-жайлар болған кездегі мәйіттің сараптамасын;
– денсаулыққа келтірілген зиянның сипаты мен ауырлығын, жасын, жыныстық жағдайын және сот медицинасы саласындағы ілімді талап ететін басқа да мәселелерді шешу үшін жәбірленушілердің, айыпталушылардың және басқа да адамдардың сараптамасын;
– зертханалық зерттеу әдістерін қолдана отырып, заттай дәлелдемелердің сараптамасын;
– тергеуге дейінгі тексеру, қылмыстық, әкімшілік және азаматтық істер бойынша, сондай-ақ жеке айыптау істерінің материалдары бойынша сараптаманы.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, БҚО, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Қарағанды, Маңғыстау, Павлодар, СҚО Түркістан облыстары, Жезқазған қ., Семей қ., Шымкент қ.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, БҚО, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Қарағанды, Маңғыстау, Павлодар, СҚО Түркістан облыстары, Жезқазған қ., Семей қ., Шымкент қ.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, БҚО, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Қарағанды, Маңғыстау, Павлодар, СҚО Түркістан облыстары, Жезқазған қ., Семей қ., Шымкент қ.
24. Сот-гистологиялық сараптамасы
Сот-гистологиялық сараптамасы зорлық-зомбылық әрекеттердің әсерінен немесе аурулардан болатын органдардағы (тіндердегі) патологиялық өзгерістердің бар-жоғын және бағалауды, зақымданулардың тірі кездегі мен ескіру мерзімін анықтауды, сондай-ақ сот гистологиясы саласында арнайы ғылыми білімді талап ететін қаулыда және жолдамада келтірілген өзге де мәселелерді шешуді белгілейді.
Сот-гистологиялық зерттеу объектілері: мәйітті ашу кезінде алу жүргізілген органдар мен тіндердің фрагменттері және сот-гистологиялық зерттеуді талап ететін іс бойынша өтетін тірі адамдардың басқа да объектілері (биопсиялық материал) болып табылады.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Павлодар, Түркістан облыстары, Шымкент қ.
25. Сот-биологиялық (медициналық) сараптамасы
Сот-биологиялық (медициналық) зерттеу сот медицинасы саласында арнайы танымдарды қолдана отырып, шығу тегі биологиялық объектілердің бар-жоғын, түрін, тобын, жынысын және өзге де белгілерін (қан, бөлінулер, шаштар, сүйектер және басқалар) айқындау.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, БҚО, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Қарағанды, Маңғыстау, Павлодар, СҚО Түркістан облыстары, Жезқазған қ., Семей қ., Шымкент қ.
26. Медициналық-криминалистикалық сараптамасы
Медициналық-криминалистикалық зерттеулердің мақсаты жалпы сот медицинасы саласындағы білімдерден басқа, криминалистикалық сәйкестендіру саласында арнайы ғылыми танымдар және зерттеудің әртүрлі арнайы зертханалық әдістерін (физикалық, фотографиялық, техникалық, химиялық, математикалық) қолдану талап етілетін фактілерді анықтау және бағалау болып табылады.
Сот-медициналық зертханалардың медициналық-криминалистикалық бөлімшелерінде сот-медициналық зерттеулердің мынадай түрлері жүргізіледі:
– трасологиялық;
– баллистикалық;
– жеке басын сәйкестендіру;
– микрологиялық (микрообъектілер мен зат іздерінің сараптамасы);
– оқиғаларды қайта құру (ситуациялық сараптамалар).
Медициналық-криминалистикалық зерттеулер жүргізу кезінде не зерттеледі?
адам денесіне енгіздіру іздері мен өткір және тұқыл заттардың киіммен және адам денесімен механикалық өзара әрекеттесуі нәтижесінде пайда болған киімдегі іздер, қан кету, материалдардың заттары мен бөлшектерін өзара әрекеттесетін бір беттен екіншісіне ауыстыру, сондай-ақ дене жарақаттарына әкеп соғатын химиялық, термиялық және басқа факторлардың әсерінен пайда болған шығу тегі бойынша солармен байланысты ұқсас іздері;
адам денесінің зақымдануы және жарылу жарақаты нәтижесінде пайда болған киімнің зақымдануының бірыңғай механизмімен байланысты, жарылыстан зақымдану барысында денеде және киімде пайда болатын басқа да іздер, олардың көріністері және жару құрылғыларының немесе олардың құрамдас бөліктерінің үлгілері;
мәйіт өзгерістерінің кез келген сатысындағы адамдардың танылмаған мәйіттерінен, бөлшектелген мәйіттерден алынған дене бөліктері мен басқа да объектілер, дененің мүшеленіп бөлінген бөліктері, қаңқаланған мәйіттер, қаңқалардың бөліктері, жекелеген сүйектер, сүйек фрагменттері, сүйекке ұқсас объектілер, мәйіттерді өртеу орнынан алынған күлдер;
танылмаған мәйіттердің, олардың бөліктерінің, сүйек қалдықтарының ерекшеліктерін сипаттайтын, табылған жерінде қарап шығу кезінде және сот-медициналық сараптамасын жүргізу процесінде алынған олардың сөз-сөйлеу, антропометриялық, морфологиялық, графикалық, көлемдік, фотографиялық, рентгенографиялық және басқа да модельдері түрінде құжатталған белгілер;
адамдардың мәйіттерінің зақымдалған тіндеріндегі және пайда болу механизмі бойынша дене жарақаттарымен байланысты киімдегі іздердегі микробөлшектер мен микроіздер;
спектрлік зертханада, сот-биологиялық, сот-гистологиялық, химиялық-токсикологиялық бөлімшелерде зерттеу жүргізу үшін микрокөлемдерде алынған объектілер;
қылмыстық (іздестіру) істе және медициналық құжаттарда тіркелген бұрын жүргізілген микроологиялық зерттеулер туралы, мәйітті оның табылған жерінде сот-медициналық зерттеу нәтижелері туралы және сараптамаға жіберілетін басқа да объектілер туралы мәліметтер.
аяқталған қылмыстық істердің, сот-медициналық және криминалистикалық сараптамалардың материалдары;
ахуалдық сараптамаларды жүргізу кезеңінде орындалған тергеу және сараптамалық эксперименттердің материалдары;
тірі адамдар – зерделенетін оқиғалардың нақты қатысушылары және ситуациялық талдау үшін маңызы бар мән-жайларды қайта құру үшін тартылатын статистер.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, БҚО, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Қарағанды, Маңғыстау, Павлодар, СҚО Түркістан облыстары, Жезқазған қ., Семей қ., Шымкент қ.
27.Химия-токсикологиялық сараптамасы
Химиялық-токсикологиялық сараптаманың (зерттеудің) мақсаты токсикологиялық химия саласында арнайы ғылыми танымдарды талап ететін объектілерді (заттай дәлелдемелерді, үлгілерді) химиялық зерттеу болып табылады.
Химиялық-токсикологиялық зерттеу объектілері: адамдар мәйіттерінің ішкі органдары, биологиялық сұйықтықтар және адам денесінен бөлінулер, іс бойынша өтіп жатқан химиялық-токсикологиялық зерттеуді талап ететін басқа да объектілер болып табылады.
Мәйіттің сот-медициналық сараптамасын жүргізу шеңберінде мәйіттік материалға химиялық-токсикологиялық зерттеу жүргізу кезінде әрбір жіберілген объектінің үшінші (көлемді, салмақты) бөлігі зерттеу басталған күні бөлініп алынады және сот сараптамасы органдарында Сот сараптамалары мен зерттеулерін ұйымдастыру және жүргізу қағидаларының ережелеріне сәйкес мерзімі мен шарттары бойынша ықтимал қайталама немесе қосымша сараптама (зерттеу) үшін сақталады.
Объектілер сараптаманың (зерттеудің) бүкіл уақыты бойы олардың сақталуын және одан әрі пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз ететін жағдайларда болады.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, БҚО, Жамбыл, Қызылорда, Қарағанды, Маңғыстау, Павлодар, СҚО Түркістан облыстары, Жезқазған қ., Семей қ., Шымкент қ.
28. Сот-наркологиялық сараптамасы
Күзетпен ұсталатын адамдарға қатысты сот-наркологиялық сараптамасы аталған адамдар орналасқан жерлерде (тергеу изоляторлары, уақытша ұстау изоляторлары), сондай-ақ зерттеулер жүргізу үшін қажетті жағдайлар болған кезде сарапшының кабинетінде жүргізіледі.
Сот-наркологиялық сараптамасы амбулаторлық жағдайда жүргізіледі. Сот-наркологиялық сараптамасын жүргізу барысында психикалық аурулардың бар-жоғы туралы деректер анықталған кезде сарапшы қойылған сұрақтарға жауап берумен қатар, қорытындыда сот-психиатриялық сараптамасын жүргізу қажеттігін көрсетеді.
Сот-наркологиялық сараптамасын жүргізу барысында зертханалық (организмнің биологиялық ортасын (зәр, қан) психобелсенді заттардың бар-жоғын зерттеу, сондай-ақ қатаң медициналық көрсеткіштер бойынша (жазаны одан әрі өтеу орны бойынша мәжбүрлеп емдеу туралы шешім қолданылуы мүмкін адамдарға қатысты) – қанның жалпы талдауы, несептің жалпы талдауы, қанның микрореакциясы және басқалар) және аспаптық (құрсақ қуысы ағзаларын ультрадыбыстық зерттеу, бас мидың компьютерлік томографиясы, кеуде қуысы ағзаларын рентгендік зерттеу және басқалар) әдістер қолданылады.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, БҚО, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Қарағанды, Маңғыстау, Павлодар, СҚО Түркістан облыстары, Жезқазған қ., Семей қ., Шымкент қ.
29. Сот-психиатриялық сараптамасы
Сот-психиатриялық сараптамасы амбулаторлық және стационарлық жағдайларда жүргізіледі. Егер сарапшылар, амбулаториялық жағдайларда жүргізілген сот-психиатриялық сараптамасының нәтижесінде неғұрлым ұзақ және егжей-тегжейлі байқау қажеттігі салдарынан қойылған сұрақтарға жауап бере алмаса, олар стационарлық жағдайларда сот-психиатриялық сараптамасын жүргізу туралы ұсынымдар береді.
Сот-психиатриялық сараптамасын құрамында кемінде екі сарапшы бар комиссия жүргізеді, ал адамның ақыл-есінің дұрыстығы туралы мәселе бойынша сот-психиатриялық сараптамасын жүргізу үшін құрамында кемінде үш сарапшы бар комиссия тағайындалады.
Сарапшылардың қорытындысында анамнестикалық мәліметтер бұрынғыдан қазіргіге қарай хронологиялық тізбектілікпен жиналады. Анамнестік мәліметтер схемасы туылған сәттен бастап сот-психиатриялық сараптама жүргізу басталғанға дейінгі өмір оқиғаларын көрсетеді және еңбек, отбасылық, сексуалдық, некелік, әлеуметтік (оның ішінде криминалдық) анамнезді қамтиды.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Алматы қ., Алматы, Ақмола, Ақтөбе, Атырау, ШҚО, БҚО, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Қарағанды, Маңғыстау, Павлодар, СҚО Түркістан облыстары, Жезқазған қ., Семей қ., Шымкент қ.
30. Сот психологиялық зерттеу
Сот-психологиялық сараптамасы – істі дұрыс шешу үшін маңызы бар мән-жайлар бойынша қорытынды алу мақсатында психология саласындағы арнайы танымдар негізінде сарапшы жүзеге асыратын зерттеу.
Бұл, жақсы білетін адамның (сарапшы-психологтың) тергеушінің немесе соттың қаулысы (ұйғарымы) бойынша белгілі бір нысанда іс үшін маңызы бар нақты деректерді анықтау және қорытынды беру мақсатында оған ұсынылған сараптамалық материалдарды зерттеуден тұратын белгілі бір процессуалдық әрекет.
Көрсетілген сараптама түрлері жүргізілетін аумақтық бөлімшелері: Нұр-Сұлтан қ., Ақмола, Жамбыл, Қостанай, Қызылорда, Қарағанды, Павлодар, СҚО Түркістан облыстары, Шымкент қ.